پس گرفتن طلاهای دوران عقد

پس گرفتن طلاهای دوران عقد در صورت به هم خوردن رابطه، بر اساس قوانین مدنی ایران و رویه قضایی، امکان پذیر است. این امکان با توجه به ماهیت دوران نامزدی یا عقد و نوع هدیه متفاوت بوده و نیازمند آگاهی از شرایط حقوقی خاص خود است.

فرهنگ ما ایرانیان، با آداب و رسوم شیرین و پرمعنایی آمیخته است که یکی از زیباترین آن ها، هدیه دادن در مسیر آغاز زندگی مشترک است. در دوران نامزدی و به ویژه پس از جاری شدن صیغه عقد نکاح، خانواده ها و زوجین با اشتیاق و محبت، طلا و هدایای نفیس دیگری را به یکدیگر اهدا می کنند. این هدایا نه تنها نشانه ای از مهر و محبت، بلکه نمادی از پیوند و شروع یک زندگی مشترک است. با این حال، همیشه همه چیز طبق انتظار پیش نمی رود و گاهی اوقات، بنا به دلایل مختلف، این پیوند قبل از مراسم عروسی و آغاز زندگی مشترک به هم می خورد. در چنین شرایطی، یکی از سوالات مهمی که برای طرفین مطرح می شود، وضعیت حقوقی هدایای رد و بدل شده، به ویژه طلاهاست. آیا می توان این طلاها را پس گرفت؟ قانون در این زمینه چه می گوید؟ تفاوت دوران نامزدی و عقد در این مورد چیست؟ پاسخ به این سوالات، نیازمند درک دقیق مفاهیم و قوانین حقوقی است تا افراد بتوانند با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، تصمیمات درستی بگیرند و در صورت نیاز، مراحل قانونی را به درستی طی کنند.

مفاهیم پایه: تفاوت حقوقی نامزدی و عقد

قبل از آنکه وارد جزئیات قانونی استرداد هدایا شویم، ضروری است که تفاوت های حقوقی میان دوران نامزدی و عقد را به طور کامل درک کنیم. این تمایز، نقش اساسی در تعیین وضعیت قابلیت استرداد طلا و سایر هدایای رد و بدل شده دارد، چرا که قانون برای هر یک از این دو دوره، احکام متفاوتی در نظر گرفته است.

دوران نامزدی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

دوران نامزدی به فاصله ای گفته می شود که دو نفر قصد ازدواج با یکدیگر را دارند و وعده ازدواج به هم داده اند، اما هنوز صیغه عقد نکاح (دائم یا موقت) بین آن ها جاری نشده است. این دوره، در واقع مرحله ای برای شناخت بیشتر و تصمیم گیری نهایی درباره ازدواج است. از نظر حقوقی، ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی به صراحت بیان می کند که وعده ازدواج، هرچند که بخشی از مهریه نیز پرداخت شده باشد، ایجاد علقه زوجیت نمی کند. به عبارت دیگر، نامزدی یک عقد جایز است؛ یعنی هر یک از طرفین می تواند بدون نیاز به دلیل خاص یا موافقت طرف مقابل، از این وعده ازدواج رجوع کند و قانون، طرف دیگر را ملزم به ازدواج نمی کند. مهم ترین ویژگی حقوقی دوران نامزدی، عدم الزام آور بودن آن برای طرفین است، به همین دلیل در صورت به هم خوردن، جبران خسارت های احتمالی ناشی از صرف هزینه، معمولاً قابل مطالبه نیست، مگر در موارد خاص و اثبات شده ضرر و زیان.

دوران عقد چیست و چه تفاوتی با نامزدی دارد؟

دوران عقد به زمانی اطلاق می شود که صیغه عقد نکاح (اعم از دائم یا موقت) بین زن و مرد جاری شده و آن ها رسماً زوج و زوجه یکدیگر محسوب می شوند. این دوره معمولاً تا زمان برگزاری مراسم عروسی و شروع زندگی مشترک زیر یک سقف ادامه پیدا می کند. برخلاف نامزدی، عقد نکاح یک عقد لازم است؛ به این معنا که هیچ یک از طرفین نمی تواند به راحتی و بدون دلیل قانونی، آن را بر هم بزند. انحلال عقد نکاح تنها از طریق طلاق (با شرایط خاص)، فسخ نکاح یا فوت یکی از زوجین امکان پذیر است. این ویژگی لازم الاجرا بودن عقد نکاح، تأثیر بسزایی بر وضعیت حقوقی هدایای رد و بدل شده دارد. در دوران عقد، زن و مرد دارای حقوق و تکالیف زناشویی می شوند، هرچند ممکن است زندگی مشترک خود را آغاز نکرده باشند. این تفاوت اساسی بین نامزدی (وعده ازدواج) و عقد (ایجاد رابطه زوجیت) در تعیین سرنوشت طلا و هدایا، بسیار حیاتی است.

چرا تمایز این دو دوره در استرداد هدایا اهمیت دارد؟

اهمیت تمایز بین دوران نامزدی و عقد، در ماهیت حقوقی هدایای داده شده در هر یک از این دو دوره نهفته است. در دوران نامزدی، هدایا عموماً با قصد و نیت «وصلت و ازدواج» داده می شوند و ماهیت «هبه» را دارند که مشروط به وقوع ازدواج است. بنابراین، در صورت به هم خوردن وصلت، قانون، امکان استرداد برخی از این هدایا را پیش بینی کرده است. اما در دوران عقد، که طرفین رسماً زن و شوهر شده اند و عقد لازم الاجراست، هدایا اغلب با ماهیت «هبه مطلق» یا «هبه با انگیزه دوستی و قرابت زناشویی» داده می شوند. در این حالت، رجوع از هبه دارای شرایط پیچیده تری است و صرفاً به هم خوردن وصلت، به معنای بازگشت همه هدایا نیست. در ادامه به تفصیل به این تفاوت ها و قوانین مربوط به هر دوره خواهیم پرداخت.

قوانین استرداد هدایا در دوران نامزدی

در دوران نامزدی، که هنوز هیچ تعهد حقوقی محکمی برای ازدواج ایجاد نشده است، ممکن است هدایای گران بهایی بین طرفین و خانواده ها رد و بدل شود. اما اگر این وعده ازدواج به سرانجام نرسد، تکلیف این هدایا، به خصوص طلاها، چه خواهد بود؟ قانون مدنی ایران، برای این شرایط، مقررات خاصی را در نظر گرفته است.

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی: اساس مطالبه هدایا

مبنای قانونی پس گرفتن هدایای دوران نامزدی، ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی است که مقرر می دارد:

«هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. و اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می شود؛ مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»

این ماده به وضوح راه را برای استرداد هدایای نامزدی باز می کند، اما با شروط و محدودیت هایی که باید به دقت بررسی شوند.

شرایط کلیدی برای پس گرفتن هدایا در نامزدی

بر اساس ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی و رویه قضایی، برای استرداد هدایای دوران نامزدی، وجود شرایط زیر الزامی است:

1. به هم خوردن وصلت: اولین و مهم ترین شرط، عدم وقوع ازدواج است. به هر دلیلی که وصلت منظور صورت نگرفته باشد (به جز فوت یکی از نامزدها که در ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی مستثنی شده است)، امکان استرداد وجود دارد.
2. قصد هدیه برای وصلت: هدایا باید با نیت و قصد ازدواج و تمهید مقدمات آن داده شده باشند، نه به مناسبت های دیگر مانند تولد، عید، یا صرفاً دوستی. اثبات این قصد بر عهده کسی است که خواهان استرداد است.
3. موجود بودن عین هدیه یا مطالبه قیمت:
   • در مورد هدایای غیرمصرف شدنی: مانند طلا، جواهر، سکه، یا لوازم منزل، اگر عین هدیه موجود باشد، قابل استرداد است. اگر عین موجود نباشد، می توان قیمت آن را مطالبه کرد.
   • در مورد هدایای مصرف شدنی: مانند خوراکی ها، عطر، لباس زیر و مواردی از این دست که با استفاده از بین می روند یا ماهیتشان تغییر می کند، معمولاً قابل استرداد نیستند.
4. عدم تلف شدن هدیه بدون تقصیر طرف مقابل: اگر هدیه بدون عمد یا سهل انگاری (تقصیر) گیرنده، از بین رفته یا تلف شده باشد (مثلاً سرقت یا حوادث طبیعی)، مطالبه قیمت آن امکان پذیر نیست. اما اگر تلف شدن با تقصیر یا عمد گیرنده باشد، وی ملزم به جبران خسارت یا پرداخت قیمت آن خواهد بود.

انواع هدایا و امکان استرداد آن ها در نامزدی

هدایایی که در دوران نامزدی رد و بدل می شوند، از نظر حقوقی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:

• هدایای مصرف شدنی: این دسته شامل اقلامی می شود که با یک بار استفاده یا در گذر زمان کوتاه، از بین می روند یا تغییر ماهیت می دهند، مانند گل، شیرینی، عطر، لباس هایی که به دفعات زیاد استفاده شده و فرسوده شده اند. طبق رویه قضایی، این نوع هدایا قابل استرداد نیستند، چرا که با قصد مصرف و استفاده هدیه داده شده اند و عین آن ها موجود نیست.
• هدایای غیرمصرف شدنی: این هدایا ماهیت با دوامی دارند و با استفاده متعارف، از بین نمی روند. بارزترین و مهم ترین مثال این دسته، طلاجات، جواهرات، سکه، ساعت و اقلام ماندگار مانند لوازم منزل (در صورتی که به نیت وصلت و نه به مناسبت های دیگر داده شده باشند) هستند. در صورت موجود بودن عین این هدایا و با رعایت سایر شرایط ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، امکان استرداد آن ها وجود دارد. اگر عین آن ها موجود نباشد اما قابلیت نگهداری داشته باشند، می توان قیمت روز آن ها را مطالبه کرد، مگر اینکه بدون تقصیر گیرنده تلف شده باشند. تمرکز اصلی دعاوی استرداد هدایا، معمولاً بر همین دسته از هدایای نفیس، به ویژه طلا، است.

وضعیت هدایای داده شده به والدین طرف مقابل

ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی به صراحت ذکر می کند که هدایا می تواند به «طرف دیگر یا ابوین او» داده شده باشد. بنابراین، اگر هدیه ای (مانند طلا یا سکه) به والدین عروس یا داماد داده شده باشد و شرایط قانونی استرداد (از جمله قصد وصلت و غیرمصرف شدنی بودن) فراهم باشد، هدیه دهنده می تواند آن را از والدین طرف مقابل مطالبه کند. این نکته نشان می دهد که دایره شمول استرداد هدایا در دوران نامزدی، تنها به خود نامزدها محدود نمی شود، بلکه بستگان نزدیک (والدین) را نیز در بر می گیرد، مشروط بر اینکه هدیه با قصد وصلت داده شده باشد.

قوانین پس گرفتن طلا و هدایا در دوران عقد

با جاری شدن صیغه عقد نکاح، وضعیت حقوقی زوجین و هدایای رد و بدل شده، به کلی از دوران نامزدی متمایز می شود. همانطور که اشاره شد، عقد نکاح یک عقد لازم است و این امر، ماهیت هدایا و امکان پس گرفتن آن ها را تحت الشعاع قرار می دهد. در این دوران، هدایا غالباً تحت عنوان «هبه» مورد بررسی قرار می گیرند که قوانین خاص خود را دارد.

ماهیت حقوقی هدیه در دوران عقد: بررسی هبه

پس از جاری شدن عقد، هر گونه هدیه ای که بین زوجین رد و بدل می شود، عموماً در قالب عقد «هبه» جای می گیرد. هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به دیگری تملیک می کند. در این حالت، هدیه دهنده (واهب) مال را به هدیه گیرنده (متهب) می بخشد. آنچه در مورد هبه اهمیت دارد، امکان «رجوع از هبه» است؛ یعنی آیا واهب می تواند مالی را که بخشیده است، پس بگیرد؟ پاسخ این سوال در ماده ۸۰۳ قانون مدنی نهفته است که شرایط عمومی رجوع از هبه را تعیین می کند و برای پس گرفتن طلاهای دوران عقد که به عنوان هبه داده شده اند، بسیار حائز اهمیت است.

شرایط عمومی رجوع از هبه و موانع آن

ماده ۸۰۳ قانون مدنی مقرر می دارد:

«بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل: در صورتی که متهب پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد. در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد. در صورتی که عین موهوبه از مالکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل اینکه عین موهوبه برهن داده شود. در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.»

با توجه به این ماده، شرایط رجوع از هبه و موانع آن به شرح زیر است:

1. بقاء عین موهوبه (موجود بودن هدیه): اگر مال هدیه داده شده (مثلاً طلا) همچنان به همان شکل و حالت اولیه موجود باشد، واهب (هدیه دهنده) می تواند از هبه خود رجوع کند. اگر طلا تلف شده، فروخته شده، ذوب شده، یا تغییر اساسی کرده باشد، رجوع ممکن نیست.
2. عدم وجود موانع رجوع: برخی شرایط مانع رجوع از هبه می شوند:
   • رابطه خویشاوندی: اگر متهب (هدیه گیرنده) پدر، مادر یا فرزند واهب باشد، رجوع امکان پذیر نیست. (این مورد در رابطه زوجین کاربرد مستقیم ندارد مگر هدایای به والدین).
   • هبه معوض: اگر هبه در ازای دریافت عوضی (چه مادی و چه معنوی) صورت گرفته باشد و آن عوض نیز تسلیم شده باشد، دیگر نمی توان رجوع کرد.
   • خارج شدن مال از مالکیت متهب: اگر هدیه گیرنده، مال را به شخص دیگری فروخته یا به هر طریقی از مالکیت خود خارج کرده باشد، رجوع از هبه ممکن نیست.
   • تغییر در عین موهوبه: اگر در خود طلا تغییراتی اساسی ایجاد شده باشد (مثلاً ذوب و تبدیل به طلای دیگر)، رجوع امکان پذیر نخواهد بود.

وضعیت طلاجات و هدایای خاص در دوران عقد

در دوران عقد، وضعیت طلا و هدایا کمی پیچیده تر می شود و رویه قضایی در این باره یکسان نیست. ماهیت عقد نکاح (لازم بودن آن) و نیز قصد طرفین در زمان اهدای هدایا، نقش مهمی ایفا می کند.

طلای «نشان» و «حلقه نامزدی»:
این طلاها معمولاً قبل از عقد و در دوران نامزدی داده می شوند. در مورد حلقه نامزدی و طلای نشان، اگر این اقلام قبل از عقد و با نیت وعده ازدواج داده شده باشند و عقد به هر دلیلی به هم بخورد، بر اساس ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی می توان آن ها را مطالبه کرد. اما اگر بعد از عقد، ماهیت آن ها به عنوان هبه تغییر کند، برخی حقوق دانان معتقدند که با وقوع عقد، این هدایا نیز مشمول قواعد هبه لازم می شوند و رجوع از آن ها سخت تر است، مگر اینکه در زمان اهدای آن ها، شرط خاصی برای استرداد در صورت جدایی در نظر گرفته شده باشد.

سرویس طلا، سکه و سایر طلاجات هدیه شده بعد از عقد:
این دسته از طلاجات که معمولاً در مراسم عقدکنان یا پس از آن به عروس (و گاهی داماد) اهدا می شود، عموماً ماهیت هبه دارد. سوال اصلی این است که آیا این هبه قابل رجوع است؟

• نظرات قضایی متفاوت:
  • برخی قضات معتقدند که این هدایا، با توجه به لازم بودن عقد نکاح، هبه ای هستند که به دلیل رابطه زوجیت داده شده اند و به نوعی «هبه معوض» تلقی می شوند (عوض آن، قبول رابطه زناشویی و وصلت است) یا اینکه از مصادیق موانع رجوع از هبه (تغییر در عین موهوبه با استفاده متعارف) محسوب می شوند. بنابراین، این هدایا قابل رجوع نیستند و به زن تعلق دارند، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
  • برخی دیگر معتقدند اگر ثابت شود که قصد از اهدای این طلاجات، صرفاً تمهید مقدمات زندگی مشترک و عروسی بوده و نه هبه مطلق، در صورت به هم خوردن عقد قبل از عروسی، می توان آن ها را مسترد کرد. در این دیدگاه، «قصد هدیه» و «شرط ضمنی» برای وقوع زندگی مشترک، اهمیت پیدا می کند.
• نقش «شرط ضمن عقد» (ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی): اگر زوجین در عقدنامه یا ضمن عقد، شرطی راجع به تکلیف این طلاجات در صورت طلاق یا جدایی قید کرده باشند (مثلاً «سرویس طلا در صورت طلاق به مرد بازگردانده شود»)، این شرط معتبر و نافذ خواهد بود. این بهترین راه برای جلوگیری از اختلافات آتی است.
• هبه معوض طلا در دوران عقد: اگر طلا در عوض چیز مشخصی (مثلاً بخشیدن مهریه یا انجام کاری) داده شده باشد و آن عوض نیز تسلیم شده باشد، دیگر واهب نمی تواند از هبه رجوع کند.
• اگر طلا به عنوان بخشی از مهریه یا شیربها محسوب شود: در این صورت، طلا دیگر هدیه نیست، بلکه جزئی از تعهد مالی و حقوقی مرد به زن محسوب می شود و قابل استرداد نخواهد بود.

طلاهای خریداری شده توسط خود زوجین

طلاهایی که هر یک از زن یا مرد در دوران عقد، با هزینه و به نام خود خریداری کرده اند، متعلق به همان فرد است و در صورت جدایی، طرف مقابل هیچ حقی برای مطالبه آن ها ندارد. این قاعده شامل حلقه یا طلای نشانی هم می شود که هر یک از طرفین برای خودش خریداری کرده و هزینه آن را خودش پرداخته است. معیار اصلی، مالکیت و منبع مالی خرید طلاست.

مراحل عملی و قانونی برای پس گرفتن طلا و هدایا

هنگامی که روابط عاطفی و حقوقی به بن بست می رسد و پای استرداد طلا و هدایا به میان می آید، اطلاع از گام های عملی و قانونی بسیار مهم است. برای پس گرفتن طلاهای دوران عقد یا نامزدی، دو مسیر کلی وجود دارد که هر یک مزایا و چالش های خاص خود را دارد.

راهکار اول: توافق و سازش طرفین

بهترین و کم تنش ترین راه برای حل اختلافات مربوط به استرداد هدایا، به ویژه در موضوعات حساس خانوادگی، توافق و سازش میان طرفین است. این روش نه تنها به سرعت و کارایی پرونده کمک می کند، بلکه هزینه های مادی و معنوی درگیری های حقوقی را نیز به شدت کاهش می دهد و به حفظ آرامش نسبی خانواده ها کمک می کند.

• مزایا: سرعت بالا در رسیدگی، کاهش هزینه های دادرسی و وکالت، جلوگیری از فرسایش روحی و روانی، حفظ حداقل احترام و روابط انسانی.
• نکات مهم در توافق: برای اطمینان از اجرای توافق، توصیه می شود که توافقات صورت گرفته به صورت کتبی تنظیم شده و توسط طرفین امضا شود. در صورت امکان، حضور شهود یا وکلای طرفین نیز می تواند به اعتبار توافق نامه بیفزاید. این توافق می تواند شامل استرداد عین هدایا یا پرداخت قیمت روز آن ها باشد.

راهکار دوم: پیگیری از طریق دادگاه خانواده

در صورتی که توافق بین طرفین ممکن نباشد، چاره ای جز پیگیری حقوقی از طریق مراجع قضایی باقی نمی ماند. در این مسیر، دادگاه خانواده صالح به رسیدگی است.

تنظیم و ارائه دادخواست استرداد هدایا (یا مطالبه قیمت):

فردی که خواهان استرداد هدایا است (خواهان)، باید دادخواستی را تحت عنوان دادخواست استرداد طلا و هدایا به دادگاه خانواده ارائه دهد. در این دادخواست باید خواسته به طور دقیق مشخص شود؛ یعنی آیا خواهان، عین هدایا را مطالبه می کند یا در صورت عدم وجود عین، قیمت آن ها را. دادگاه صالح برای رسیدگی به این پرونده، دادگاه خانواده محل اقامت خوانده (طرفی که هدایا را نزد خود دارد) است.

مدارک لازم برای اثبات دعوا:

برای اثبات ادعای خود در دادگاه، خواهان باید مدارک و مستندات کافی ارائه دهد. مسئولیت اثبات بر عهده خواهان است.

1. فاکتور خرید طلا: این مورد، از مهم ترین و معتبرترین مدارک است. فاکتورهای رسمی خرید طلا و جواهرات که نام خریدار، مشخصات کالا و تاریخ خرید در آن ثبت شده باشد، نقش تعیین کننده ای در اثبات مالکیت و قیمت طلا دارد.
2. شهادت شهود: افرادی که در زمان اهدای طلا و هدایا حضور داشته اند و می توانند بر قصد هدیه (برای وصلت) و اهدای طلا شهادت دهند، می توانند به عنوان شاهد در دادگاه حضور یابند.
3. استشهادیه محلی: در مواردی که فاکتور خرید در دسترس نباشد، می توان با جمع آوری استشهادیه محلی از افراد مطلع که از اهدای طلا و شرایط آن آگاهی دارند، به دادگاه کمک کرد.
4. عکس و فیلم: هرگونه عکس یا فیلم که اهدای طلا و هدایا را به وضوح نشان می دهد، می تواند به عنوان اماره و دلیل فرعی، به دادگاه در اثبات موضوع کمک کند.
5. لیست دقیق هدایا و قیمت تقریبی: تهیه یک سیاهه دقیق از کلیه هدایای رد و بدل شده به همراه مشخصات (مانند وزن طلا، نوع سنگ، برند ساعت و…) و برآورد قیمت تقریبی آن ها، برای طرح دعوا ضروری است.

مسئولیت اثبات و محاسبه قیمت:

همانطور که گفته شد، مسئولیت اثبات اهدای طلا و همچنین شرایط لازم برای استرداد آن (مانند قصد وصلت) بر عهده خواهان است. در مورد محاسبه قیمت، اگر عین طلا موجود نباشد، دادگاه معمولاً قیمت روز طلا را در زمان رسیدگی و صدور حکم ملاک قرار می دهد، به ویژه برای هدایای نگاه داشتنی مانند طلا و سکه که ارزش آن ها نوسان دارد.

مدت زمان رسیدگی و پیچیدگی های پرونده:

پرونده های حقوقی مربوط به پس گرفتن طلاهای دوران عقد و نامزدی، بسته به میزان پیچیدگی، تعداد هدایا، وجود مدارک و مستندات کافی و همکاری طرفین، ممکن است زمان بر باشد. فرآیند دادرسی شامل ثبت دادخواست، تعیین وقت رسیدگی، جلسات دادگاه، ارائه دفاعیات و صدور حکم، می تواند از چند ماه تا بیش از یک سال طول بکشد. این پیچیدگی ها، لزوم مشاوره و حتی همکاری با یک وکیل متخصص خانواده را پررنگ تر می کند.

نکات مهم و سوالات حقوقی رایج

در کنار قوانین و مراحل اصلی، برخی نکات و سوالات رایج نیز وجود دارند که آگاهی از آن ها می تواند به شما در درک بهتر موضوع پس گرفتن طلاهای دوران عقد و نامزدی کمک کند.

وضعیت طلا و هدایا در صورت فوت یکی از طرفین

ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی یک استثنای مهم را برای ماده ۱۰۳۷ بیان می کند:

«مفاد ماده قبل (ماده ۱۰۳۷) از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم بخورد مجری نخواهد بود.»

این ماده به این معناست که اگر به هم خوردن نامزدی یا عقد به دلیل فوت یکی از طرفین باشد، امکان مطالبه قیمت هدایا وجود ندارد. در چنین حالتی، هدایای غیرمصرف شدنی (مانند طلا) که عین آن ها موجود است، همچنان به متهب (هدیه گیرنده) تعلق دارد و وارد ماترک متوفی نمی شود تا ورثه آن را مطالبه کنند. به عبارت دیگر، با فوت، حق رجوع به قیمت سلب می شود و هر آنچه که هدیه داده شده و موجود است، متعلق به گیرنده باقی می ماند.

تأثیر استفاده از طلا توسط هدیه گیرنده بر امکان استرداد آن

آیا اگر هدیه گیرنده طلاها را استفاده کرده باشد، باز هم امکان استرداد وجود دارد؟ پاسخ به این سوال بستگی به نوع استفاده و ماهیت طلا دارد. اگر استفاده متعارف باشد و باعث تغییر در عین طلا (مثلاً ذوب شدن یا تبدیل به چیز دیگر) نشده باشد، معمولاً مانع استرداد نیست. طلا ذاتاً برای استفاده ساخته شده است. اما اگر استفاده منجر به تلف شدن عمدی، تغییر ماهیت اساسی (مانند ذوب کردن و تبدیل به شمش یا طلای دیگر)، یا از بین رفتن بدون امکان بازگشت (مثلاً گم شدن به دلیل سهل انگاری شدید) شده باشد، در این صورت نمی توان عین طلا را مسترد کرد و ممکن است بتوان قیمت آن را مطالبه کرد، به شرط آنکه تلف شدن با تقصیر گیرنده باشد. در مجموع، صرف استفاده متعارف از طلا، مانع پس گرفتن طلاهای دوران عقد یا نامزدی نمی شود، مادامی که عین آن موجود و قابل بازگرداندن باشد.

مطالبه هدایا از شخص ثالث (مانند والدین)

همانطور که پیش تر اشاره شد، ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی صراحتاً بیان می کند که هدایا می تواند به «طرف دیگر یا ابوین او» داده شده باشد. این بدان معناست که اگر طلا یا سایر هدایای قابل استرداد، به والدین نامزد (مثلاً مادر عروس) داده شده باشد، هدیه دهنده می تواند در صورت به هم خوردن وصلت، آن را مستقیماً از والدین مطالبه کند و نیازی نیست که صرفاً از خود نامزد مطالبه صورت گیرد. در دوران عقد نیز، اگر هدیه به شخص ثالثی غیر از زوجین اهدا شده باشد، این موضوع پیچیدگی های خاص خود را دارد و باید ماهیت هدیه و قصد واهب در زمان اهدای آن مورد بررسی قرار گیرد.

نقش وکیل خانواده در پرونده استرداد طلا

با توجه به پیچیدگی های حقوقی، تفاوت های ظریف بین دوران نامزدی و عقد، و رویه های قضایی مختلف، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده برای پیگیری پس گرفتن طلاهای دوران عقد و هدایا، بسیار توصیه می شود. وکیل می تواند:

• به شما در درک دقیق حقوق و تکالیفتان کمک کند.
• بهترین راهکار قانونی (توافق یا دادگاه) را پیشنهاد دهد.
• در تنظیم دادخواست و جمع آوری مدارک لازم، شما را یاری کند.
• در جلسات دادگاه از شما دفاع کند و به اثبات ادعاهایتان کمک کند.
• با تکیه بر تجربه و دانش حقوقی خود، روند پرونده را تسریع بخشد و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کند.

پیشگیری: تعیین تکلیف هدایا در عقدنامه

یکی از بهترین راهکارها برای جلوگیری از اختلافات آتی درباره طلاهایی که در دوران عقد هدیه داده شده و سایر هدایا، تعیین تکلیف آن ها در همان ابتدا و با درج شرط ضمن عقد در عقدنامه رسمی است. زوجین می توانند با توافق یکدیگر، شروطی را در خصوص وضعیت هدایای رد و بدل شده (مانند سرویس طلا، حلقه نامزدی یا طلای نشان) در صورت طلاق یا جدایی، در عقدنامه درج کنند. به عنوان مثال، می توان شرط کرد که: «در صورت جدایی قبل از آغاز زندگی مشترک، کلیه طلاجات و هدایای غیرمصرف شدنی به هدیه دهنده بازگردانده شود.» ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی، صحت اینگونه شروط را تأیید می کند و با درج آن ها، اختلافات آینده تا حد زیادی کاهش خواهد یافت.

نتیجه گیری

مسئله پس گرفتن طلاهای دوران عقد و نامزدی، موضوعی است که جنبه های حقوقی و عاطفی در هم تنیده ای دارد. در این مقاله به تفصیل بررسی شد که تفاوت ماهوی دوران نامزدی (وعده ازدواج) و دوران عقد (عقد لازم الاجرای نکاح)، نقش محوری در تعیین سرنوشت هدایای رد و بدل شده ایفا می کند.

در دوران نامزدی، با استناد به ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی، امکان استرداد هدایای غیرمصرف شدنی، از جمله طلا، وجود دارد؛ مشروط بر اینکه وصلت به هم خورده باشد، قصد هدیه برای وصلت بوده و عین هدیه موجود باشد یا بدون تقصیر هدیه گیرنده تلف نشده باشد. اما در دوران عقد، که هدایا ماهیت «هبه» پیدا می کنند، رجوع از آن ها طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، پیچیدگی های بیشتری دارد و تنها در صورتی ممکن است که عین موهوبه موجود باشد و موانع رجوع (مانند هبه معوض بودن یا خارج شدن از مالکیت متهب) وجود نداشته باشد.

نکات مهمی همچون مسئولیت اثبات بر عهده خواهان، ارزش گذاری طلا به قیمت روز، و استثنائات قانونی در صورت فوت یکی از طرفین، از جمله مواردی هستند که در این پرونده ها حائز اهمیت است. بهترین و سریع ترین راهکار همواره توافق بین طرفین است، اما در صورت عدم امکان توافق، مسیر دادگاه خانواده با ارائه مدارک مستند و طی مراحل قانونی، پیش روی خواهان خواهد بود.

با توجه به جنبه های فنی و حقوقی این موضوع، اکیداً توصیه می شود که قبل از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید تا با آگاهی کامل و استفاده از دانش حقوقی، بهترین تصمیم را اتخاذ کرده و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنید. آگاهی از قانون، کلید حل بسیاری از معضلات حقوقی است.