طبع حنا گرم است یا سرد؟

طبع حنا گرم است یا سرد؟ بررسی علمی و پزشکی

پاسخ کوتاه نیکان فارمد مهر : از دیدگاه طب سنتی حنا عموماً دارای طبع گرم و خشک در درجه دوم تلقی می شود. اما از منظر پزشکی مدرن تعیین دقیق طبع برای مواد طبیعی مانند حنا به این شکل سنتی چندان رایج و دقیق نیست. با این حال بررسی ترکیبات شیمیایی و اثرات فارماکولوژیک حنا نشان می دهد که این گیاه دارای خواص گرم کننده قابض ضد التهابی و ضد میکروبی است که تا حدی با مفهوم طبع گرم در طب سنتی همخوانی دارد.

در ادامه این مقاله به بررسی دقیق تر این موضوع از جنبه های مختلف علمی و پزشکی خواهیم پرداخت تا درک جامعی از خواص حنا و جایگاه آن در طب سنتی و مدرن به دست آوریم.

حنا : تعریف معرفی علمی و ترکیبات مؤثر

حنا (با نام علمی Lawsonia inermis) گیاهی گلدار از خانواده حنا (Lythraceae) است که به دلیل خواص دارویی و رنگ دهی طبیعی خود از دیرباز در مناطق مختلف جهان به ویژه خاورمیانه شمال آفریقا و جنوب آسیا مورد استفاده قرار گرفته است. حنا به صورت درختچه یا درخت کوچک رشد می کند و برگ های آن حاوی ترکیبات شیمیایی مهمی هستند که مسئول خواص منحصربه فرد آن می باشند.

مهم ترین ترکیب فعال موجود در حنا لاوسون (Lawsone) نام دارد. لاوسون یک ترکیب نفتیل کینونی است که مسئول رنگ قرمز-نارنجی حنا و همچنین بسیاری از خواص بیولوژیکی آن است. علاوه بر لاوسون حنا حاوی ترکیبات دیگری مانند تانن ها فلاونوئیدها استرول ها و مواد معدنی نیز می باشد که هر کدام به نوعی در خواص و اثرات کلی حنا نقش دارند.

از دیدگاه شیمی گیاهی (فیتوشیمی) حنا یک منبع غنی از ترکیبات زیست فعال است که اثرات متعددی بر بدن انسان دارند. این ترکیبات می توانند از طریق مکانیسم های مختلفی مانند مهار آنزیم ها اثرات آنتی اکسیدانی تعدیل سیستم ایمنی و اثرات ضد میکروبی عمل کنند.

دیدگاه طب سنتی درباره طبع حنا

در طب سنتی ایرانی (مزاج شناسی) و سایر سیستم های طب سنتی مشابه مفهوم مزاج یا طبع نقش اساسی در تشخیص و درمان بیماری ها دارد. بر اساس این دیدگاه هر ماده ای در طبیعت از جمله گیاهان دارویی دارای طبعی مشخص (گرم سرد خشک تر) است که بر بدن انسان تأثیر می گذارد.

حنا در طب سنتی ایرانی و سایر مکاتب طب سنتی عموماً به عنوان گیاهی با طبع گرم و خشک شناخته می شود. درجه گرمی و خشکی آن معمولاً درجه دوم در نظر گرفته می شود که نشان دهنده گرمی و خشکی متوسط آن است. این طبع گرم و خشک به حنا خواصی مانند قابضیت خشک کنندگی رطوبات زائد بدن تحلیل برنده و بازکننده انسدادها نسبت می دهد.

بر اساس مزاج شناسی سنتی طبع گرم و خشک حنا برای افرادی با مزاج سرد و تر (مانند مزاج بلغمی) می تواند مفید باشد و به تعادل مزاجی آن ها کمک کند. در مقابل استفاده بیش از حد از حنا برای افرادی با مزاج گرم و خشک (مانند مزاج صفراوی) ممکن است منجر به غلبه گرمی و خشکی و بروز عوارض جانبی شود.

لازم به ذکر است که در طب سنتی تشخیص مزاج و تعیین مناسب ترین گیاهان دارویی برای هر فرد نیازمند دانش و تجربه کافی است و باید توسط متخصصان این حوزه انجام شود.

تحلیل علمی طبع حنا بر اساس شواهد پزشکی مدرن

اگرچه مفهوم طبع به شکل سنتی در پزشکی مدرن رایج نیست اما می توان با بررسی اثرات فارماکولوژیک و بالینی حنا تا حدودی به درک علمی از خواص گرم و خشک آن از دیدگاه طب سنتی دست یافت.

مطالعات علمی متعددی نشان داده اند که حنا دارای خواص ضد التهابی ضد میکروبی (ضد باکتری ضد قارچ ضد ویروس) ضد درد آنتی اکسیدانی و التیام بخش زخم است. برخی از این خواص به ویژه خواص ضد التهابی و ضد میکروبی می توانند با مفهوم طبع گرم در طب سنتی همخوانی داشته باشند.

• خاصیت ضد التهابی : التهاب در بسیاری از بیماری ها نقش دارد و مکانیسم های التهابی اغلب با افزایش حرارت و گرما در ناحیه ملتهب همراه هستند. حنا با مهار عوامل التهابی می تواند به کاهش التهاب و تسکین علائم مرتبط با آن کمک کند. این اثر ضد التهابی تا حدی با مفهوم گرم کنندگی حنا در طب سنتی قابل تفسیر است.
• خاصیت ضد میکروبی : عفونت های میکروبی نیز می توانند باعث افزایش حرارت بدن و بروز علائم گرمی شوند. حنا با خواص ضد میکروبی خود می تواند با مهار رشد و تکثیر میکروارگانیسم های بیماری زا به کنترل عفونت ها و کاهش علائم مرتبط با آن ها کمک کند. این خاصیت نیز می تواند با مفهوم گرمی حنا در طب سنتی ارتباط داشته باشد.
• خاصیت قابض و خشک کننده : تانن های موجود در حنا دارای خاصیت قابض هستند و می توانند باعث انقباض بافت ها و کاهش ترشحات شوند. این خاصیت قابض و خشک کننده با مفهوم خشکی طبع حنا در طب سنتی همخوانی دارد.

با این حال مهم است توجه داشته باشیم که تفسیر طبع گرم و خشک حنا از دیدگاه پزشکی مدرن نباید به معنای افزایش دمای واقعی بدن یا خشکی مطلق بدن تلقی شود. بلکه این اصطلاحات در طب سنتی بیشتر به کیفیت و نوع اثرات حنا بر بدن اشاره دارند.

فواید و کاربردهای درمانی حنا در طب مدرن و سنتی

حنا به دلیل خواص دارویی متنوع خود در طب سنتی و مدرن کاربردهای درمانی متعددی دارد :

کاربردهای سنتی حنا :

• درمان بیماری های پوستی : از جمله اگزما پسوریازیس درماتیت قارچ های پوستی و زخم های مزمن. به دلیل خواص ضد التهابی ضد میکروبی و التیام بخش حنا از گذشته برای درمان مشکلات پوستی استفاده می شده است.
• تسکین درد مفاصل و عضلات : حنا به صورت موضعی برای کاهش درد و التهاب مفاصل و عضلات در طب سنتی کاربرد داشته است.
• تقویت مو و پوست سر : حنا به عنوان یک رنگ موی طبیعی و تقویت کننده مو شناخته می شود. همچنین برای درمان شوره سر و مشکلات پوست سر نیز استفاده می گردد.
• بهبود زخم ها و سوختگی ها : خواص التیام بخش حنا به بهبود سریع تر زخم ها و سوختگی های سطحی کمک می کند.

کاربردهای مدرن حنا (بر اساس تحقیقات علمی) :

• اثرات ضد میکروبی : مطالعات نشان داده اند که حنا می تواند در برابر طیف وسیعی از باکتری ها قارچ ها و ویروس ها مؤثر باشد. این خاصیت می تواند در درمان عفونت های پوستی و سایر عفونت ها کاربرد داشته باشد.
• اثرات ضد التهابی : تحقیقات آزمایشگاهی و بالینی نشان داده اند که حنا می تواند التهاب را کاهش دهد. این خاصیت می تواند در درمان بیماری های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و بیماری های التهابی روده مورد توجه قرار گیرد.
• اثرات آنتی اکسیدانی : حنا حاوی ترکیبات آنتی اکسیدانی است که می توانند از سلول های بدن در برابر آسیب های ناشی از رادیکال های آزاد محافظت کنند. این خاصیت می تواند در پیشگیری از بیماری های مزمن مانند سرطان و بیماری های قلبی عروقی نقش داشته باشد.
• اثرات ضد درد : برخی مطالعات نشان داده اند که حنا می تواند درد را تسکین دهد. این خاصیت می تواند در مدیریت درد مزمن و دردهای عصبی کاربرد داشته باشد.
• اثرات ضد سرطانی : تحقیقات اولیه نشان داده اند که حنا ممکن است اثرات ضد سرطانی داشته باشد و بتواند رشد سلول های سرطانی را مهار کند. البته تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.

علائم و نشانه های مرتبط با طبع حنا (از دیدگاه طب سنتی)

در طب سنتی علائم و نشانه هایی به طبع گرم و خشک حنا نسبت داده می شود. این علائم بیشتر در صورت مصرف خوراکی حنا یا استفاده بیش از حد موضعی آن در افراد با مزاج گرم و خشک ممکن است بروز کنند :

• خشکی پوست و مو : به دلیل خاصیت خشک کنندگی حنا استفاده بیش از حد آن ممکن است باعث خشکی پوست و مو به ویژه در افراد با پوست و موی خشک شود.
• تشنگی و خشکی دهان : مصرف خوراکی حنا ممکن است باعث افزایش تشنگی و خشکی دهان شود.
• یبوست : خاصیت قابض حنا می تواند در برخی افراد منجر به یبوست شود.
• بی قراری و افزایش حرارت بدن : در افراد حساس یا با مزاج گرم استفاده از حنا ممکن است باعث بی قراری افزایش حرارت بدن و احساس گرما شود.
• تحریک و التهاب پوست : در برخی افراد به ویژه کسانی که پوست حساسی دارند حنا ممکن است باعث تحریک و التهاب پوست شود.

توجه داشته باشید که این علائم بیشتر بر اساس دیدگاه طب سنتی مطرح می شوند و شدت و بروز آن ها در افراد مختلف متفاوت است. در صورت بروز هرگونه عارضه پس از استفاده از حنا توصیه می شود مصرف آن را قطع کرده و با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.

روش های تشخیص طبع و مزاج در طب سنتی (به طور خلاصه)

در طب سنتی تشخیص مزاج و طبع افراد و مواد مختلف بر اساس یک سیستم پیچیده و جامع انجام می شود. برای تشخیص مزاج افراد متخصصان طب سنتی از روش های مختلفی استفاده می کنند که شامل :

• معاینه ظاهری : بررسی رنگ پوست مو چشم ها شکل اندام ها و سایر ویژگی های ظاهری فرد.
• لمس : بررسی گرمی و سردی رطوبت و خشکی پوست و نبض.
• پرسش نامه : سؤالاتی در مورد عادات غذایی خواب سطح انرژی تحمل گرما و سرما و سایر علائم و نشانه های مزاجی.
• تجزیه و تحلیل ادرار و مدفوع : بررسی رنگ بو و قوام ادرار و مدفوع.

برای تشخیص طبع مواد غذایی و گیاهان دارویی نیز متخصصان طب سنتی از دانش و تجربه خود و همچنین منابع معتبر طب سنتی استفاده می کنند. آن ها به ویژگی های ظاهری بو طعم و اثرات تجربه شده مواد مختلف توجه می کنند و طبع آن ها را بر اساس اصول مزاج شناسی تعیین می نمایند.

تشخیص دقیق مزاج و طبع نیازمند دانش و تجربه تخصصی است و توصیه می شود برای دریافت اطلاعات دقیق در این زمینه به متخصصان طب سنتی مراجعه کنید.

روش های درمانی و تعدیل طبع با حنا (در طب سنتی)

در طب سنتی برای تعدیل طبع گرم و خشک حنا و کاهش عوارض احتمالی آن راهکارهایی توصیه می شود :

• مصرف مصلحات حنا : مصلحات موادی هستند که می توانند طبع یک ماده را تعدیل کنند و عوارض جانبی آن را کاهش دهند. برای حنا مصلحاتی مانند روغن بادام شیرین روغن بنفشه روغن زیتون و سرکه توصیه می شود. استفاده از این روغن ها همراه با حنا به صورت موضعی می تواند از خشکی پوست و تحریک آن جلوگیری کند.
• کاهش مدت زمان تماس حنا با پوست : برای کاهش اثرات گرم و خشک حنا بر پوست می توان مدت زمان تماس حنا با پوست را کاهش داد.
• استفاده از حنا در فصل های سرد : استفاده از حنا در فصل های سرد سال که مزاج بدن به طور طبیعی به سمت سردی و تری متمایل است می تواند مناسب تر باشد.
• مصرف مایعات کافی : برای جلوگیری از خشکی بدن ناشی از مصرف حنا توصیه می شود مایعات کافی به ویژه آب مصرف شود.
• پرهیز از مصرف همزمان حنا با مواد گرم و خشک دیگر : اجتناب از مصرف همزمان حنا با مواد غذایی و گیاهان دارویی با طبع گرم و خشک دیگر می تواند به کاهش غلبه گرمی و خشکی در بدن کمک کند.

در صورت بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف حنا توصیه می شود با متخصص طب سنتی مشورت کنید تا راهکارهای مناسب برای تعدیل مزاج و رفع عوارض به شما ارائه شود.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی مرتبط با حنا

علاوه بر کاربردهای درمانی حنا در زندگی روزمره نیز می تواند به روش های مختلفی مورد استفاده قرار گیرد :

• رنگ موی طبیعی : حنا یک رنگ موی طبیعی و بی ضرر است که می تواند برای رنگ کردن موها به رنگ قرمز قهوه ای و نارنجی استفاده شود. حنا به دلیل خواص تقویت کننده مو می تواند به سلامت و درخشندگی موها نیز کمک کند.
• نقش حنا روی پوست (مهندی) : هنر نقش حنا روی پوست (مهندی) یک سنت دیرینه در بسیاری از فرهنگ ها است. حنا به عنوان یک رنگ طبیعی و موقت برای طراحی نقش های زیبا روی پوست استفاده می شود.
• مراقبت از ناخن ها : حنا می تواند به تقویت ناخن ها و جلوگیری از شکنندگی آن ها کمک کند. استفاده موضعی از حنا روی ناخن ها می تواند آن ها را محکم تر و سالم تر کند.
• بهبود بوی پا : خواص ضد میکروبی حنا می تواند به کاهش بوی نامطبوع پا ناشی از رشد باکتری ها و قارچ ها کمک کند. استفاده از پودر حنا یا خمیر حنا بر روی پاها می تواند به بهبود بهداشت پا کمک کند.

توصیه های سبک زندگی :

• استفاده متعادل از حنا : در استفاده از حنا به ویژه به صورت موضعی اعتدال را رعایت کنید و از استفاده بیش از حد و طولانی مدت آن خودداری کنید.
• توجه به نوع حنا : انواع مختلفی از حنا در بازار وجود دارد. از حنای خالص و طبیعی استفاده کنید و از حناهای شیمیایی و افزودنی دار اجتناب کنید.
• انجام تست حساسیت : قبل از استفاده از حنا برای اولین بار به ویژه برای رنگ مو یا نقش حنا روی پوست تست حساسیت انجام دهید. مقدار کمی از حنا را روی قسمت کوچکی از پوست (مانند پشت بازو) بمالید و ۲۴ ساعت صبر کنید. در صورت عدم بروز واکنش آلرژیک می توانید از حنا استفاده کنید.

موارد احتیاط عوارض جانبی و هشدارهای مصرف حنا

حنا به طور کلی یک ماده بی خطر محسوب می شود اما در برخی موارد ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند :

• حساسیت پوستی (آلرژی) : در برخی افراد حنا می تواند باعث واکنش های آلرژیک پوستی مانند خارش قرمزی تورم و تاول شود. این واکنش ها بیشتر به دلیل وجود ماده ای به نام پارافنیلن دی آمین (PPD) در برخی از حناهای شیمیایی و حنای سیاه ایجاد می شوند. حنای طبیعی و خالص به ندرت باعث آلرژی می شود.
• تحریک پوست : حنا ممکن است در برخی افراد با پوست حساس باعث تحریک و التهاب پوست شود.
• خشکی پوست و مو : استفاده بیش از حد از حنا می تواند باعث خشکی پوست و مو شود.
• تداخل دارویی : حنا ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد به ویژه داروهای کاهنده قند خون و داروهای ضد انعقاد خون. در صورت مصرف داروهای خاص قبل از استفاده از حنا با پزشک خود مشورت کنید.
• مصرف خوراکی : مصرف خوراکی حنا به طور کلی توصیه نمی شود و ممکن است باعث عوارض جانبی مانند تهوع استفراغ و اسهال شود.

هشدارهای مصرف :

• زنان باردار و شیرده : اطلاعات کافی در مورد ایمنی مصرف حنا در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد. بهتر است در این دوران با احتیاط و با مشورت پزشک از حنا استفاده شود.
• کودکان : استفاده از حنا برای کودکان زیر ۲ سال توصیه نمی شود.
• افراد مبتلا به بیماری های خاص : افراد مبتلا به بیماری های خاص مانند کمبود G۶PD (فاویسم) و بیماری های خود ایمنی باید قبل از استفاده از حنا با پزشک خود مشورت کنند.
• اجتناب از حنای سیاه : از استفاده از حنای سیاه که حاوی PPD است به شدت خودداری کنید زیرا PPD یک ماده شیمیایی خطرناک است که می تواند باعث آلرژی شدید آسیب دائمی پوست و حتی مرگ شود.

پیشگیری و اقدامات لازم در مصرف حنا

برای کاهش خطر عوارض جانبی و بهره مندی از خواص حنا به صورت ایمن اقدامات زیر توصیه می شود :

• استفاده از حنای خالص و طبیعی : از حنای خالص و طبیعی و بدون مواد افزودنی شیمیایی استفاده کنید. حنای طبیعی معمولاً به رنگ قهوه ای مایل به سبز است.
• انجام تست حساسیت : قبل از استفاده گسترده از حنا تست حساسیت انجام دهید.
• رعایت اعتدال در مصرف : در استفاده از حنا به ویژه به صورت موضعی اعتدال را رعایت کنید و از استفاده بیش از حد و طولانی مدت آن خودداری کنید.
• استفاده از مصلحات : برای کاهش عوارض احتمالی حنا از مصلحات مناسب مانند روغن های گیاهی استفاده کنید.
• مشورت با متخصص : در صورت داشتن هرگونه بیماری خاص مصرف دارو یا بروز عوارض جانبی پس از استفاده از حنا با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.
• خرید حنا از منابع معتبر : حنا را از فروشگاه ها و منابع معتبر تهیه کنید تا از کیفیت و خلوص آن اطمینان حاصل کنید.

نتیجه گیری : جمع بندی علمی و کاربردی درباره طبع حنا

در جمع بندی می توان گفت که از دیدگاه طب سنتی حنا دارای طبع گرم و خشک است. این طبع گرم و خشک به حنا خواصی مانند قابضیت ضد التهابی ضد میکروبی و التیام بخش نسبت می دهد که در کاربردهای سنتی و مدرن آن قابل مشاهده است.

از منظر پزشکی مدرن تعیین دقیق طبع برای حنا به شکل سنتی چندان مرسوم نیست. با این حال بررسی ترکیبات شیمیایی و اثرات فارماکولوژیک حنا نشان می دهد که این گیاه دارای خواص گرم کننده قابض ضد التهابی و ضد میکروبی است که تا حدی با مفهوم طبع گرم در طب سنتی همخوانی دارد.

حنا به دلیل خواص دارویی متنوع خود کاربردهای درمانی متعددی در طب سنتی و مدرن دارد. از جمله کاربردهای سنتی آن می توان به درمان بیماری های پوستی تسکین درد مفاصل و عضلات و تقویت مو اشاره کرد. در طب مدرن تحقیقات علمی اثرات ضد میکروبی ضد التهابی آنتی اکسیدانی و ضد درد حنا را تأیید کرده اند.

با این حال استفاده از حنا نیز ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد به ویژه در صورت استفاده از حناهای شیمیایی و حنای سیاه. برای کاهش خطر عوارض جانبی و بهره مندی از خواص حنا به صورت ایمن توصیه می شود از حنای خالص و طبیعی استفاده کنید اعتدال را رعایت کنید و در صورت بروز هرگونه عارضه با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.

پرسش و پاسخ های پرتکرار

۱. آیا حنا برای همه افراد با هر مزاجی مناسب است؟

خیر حنا برای همه افراد با هر مزاجی به یک اندازه مناسب نیست. در طب سنتی حنا به دلیل طبع گرم و خشک خود بیشتر برای افراد با مزاج سرد و تر (مانند مزاج بلغمی) توصیه می شود. برای افراد با مزاج گرم و خشک (مانند مزاج صفراوی) استفاده بیش از حد از حنا ممکن است منجر به غلبه گرمی و خشکی و بروز عوارض جانبی شود. در هر صورت برای تعیین مناسب بودن حنا برای مزاج خود بهتر است با متخصص طب سنتی مشورت کنید.

۲. آیا حنای سیاه همان حنای طبیعی است و خواص یکسانی دارند؟

خیر حنای سیاه به هیچ وجه همان حنای طبیعی نیست و خواص یکسانی ندارند. حنای سیاه در واقع حاوی ماده شیمیایی خطرناکی به نام پارافنیلن دی آمین (PPD) است که برای ایجاد رنگ مشکی و ماندگاری بیشتر به حنا اضافه می شود. PPD می تواند باعث آلرژی شدید آسیب دائمی پوست و حتی مرگ شود. حنای طبیعی و خالص به رنگ قهوه ای مایل به سبز است و به ندرت باعث آلرژی می شود. استفاده از حنای سیاه به شدت خطرناک است و باید از آن اجتناب کرد.

۳. آیا استفاده از حنا برای رنگ مو در دوران بارداری بی خطر است؟

اطلاعات کافی در مورد ایمنی استفاده از حنا برای رنگ مو در دوران بارداری وجود ندارد. اگرچه حنای طبیعی به طور کلی بی خطر محسوب می شود اما بهتر است در دوران بارداری و شیردهی با احتیاط و با مشورت پزشک از حنا استفاده شود. برخی پزشکان توصیه می کنند در سه ماهه اول بارداری از رنگ کردن مو به طور کلی اجتناب شود. در صورت تمایل به رنگ کردن مو با حنا در دوران بارداری از حنای خالص و طبیعی استفاده کنید و تست حساسیت انجام دهید.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه اطلاع رسانی عمومی دارد و نباید به عنوان جایگزین نظر و توصیه متخصصان پزشکی و طب سنتی تلقی شود. همواره برای تشخیص درمان و تصمیم گیری در مورد مسائل مربوط به سلامتی خود به پزشک یا متخصصان مربوطه مراجعه کنید.