طهرانچی: علم و حکمت، لازمه جامعه‌پردازی دانشگاه است

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری مجله برترین ها، محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سومین همایش ملی «تربیت، حکمت و حکمرانی» که صبح امروز در واحد اصفهان برگزار شد، با اشاره به اهمیت موضوع تربیت گفت: درباره تربیت دو نکته وجود دارد؛ اول اینکه تربیت یک فرآیند است و پروژه نبود، گلخانه‌پروری نیست بلکه کار وسیع در فضای تربیت کامل است. نکته دوم اینکه تربیت به زیست‌بوم متصل بوده و سبک زندگی‌هانسل‌ها را می‌سازد؛ بنابراین اگر محیط تربیتی را واگذار کنیم، نسل را هم واگذار خواهیم کرد.

 طهرانچی با ارائه سخنرانی با موضوع «علم و حکمت؛ لازمه جامعه‌پردازی دانشگاه» اظهار داشت: امام خمینی (ره) فردی برآمده از حوزه علمیه بود که دانشگاه غربی را به خوبی می‌شناخت، اما بعد از انقلاب، ایشان دانشگاه را منحل نکرد همانطور که درباره ارتش هم چنین تصمیمی گرفت. در فضای تکفیری که اساس دانشگاه بر دین‌ستیزی بود، امام (ره) دانشگاه را کارخانه آدم سازی دانست و البته فرمودند که علم به تنهایی نمی‌تواند نجات‌بخش باشد و باید مکمل داشته باشد.

وی خاطرنشان کرد: یکی از مصادیق چالش‌های امروزه بشر، لایحه حمایت از ازدواج همجنسگرایان در آمریکاست که آذرماه ۱۴۰۱ به امضای رئیس‌جمهور ایالات متحده رسید در خبر منتشرشده درباره این اتفاق آمده بود که این لایحه با مخالفت برخی گروه‌های محافظه‌کار و مذهبی روبروست. این مسئله نشانمی‌دهد که بشر در تمدن عقل‌بنیان خود با چالش‌های بزرگ علمی و اجتماعی مواجه شده است. این چالش‌ها گاهی جدا و گاهی با یکدیگر درگیر هستند و اگر چالش‌های علمی را حل کردیم پس می‌توانیم چالش‌های اجتماعی را هم حل کنیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: نکته این است که چالش‌های علمی را دانشمندان و چالش‌های اجتماعی را سیاستمداران حل می‌کنند؛ البته سیاستمداران گاهی خود چالش می‌آفرینند.

دکتر طهرانچی با تأکید بر اینکه وقتی می‌خواهیم نسل بسازیم، باید حکمرانی تربیتی داشته باشیم، گفت: به همین دلیل است که می‌گوییم تربیت پروژه نیست و فرآیند است. حکمرانی مجموعه‌ای از تدابیر مبتنی بر علم و دانش است و دانشگاه نیز به تعبیر مقام معظم رهبری؛ محل تولید علم و تربیت عالم و همینطور جهت‌دهی به علم و عالم است که نظام فرهنگی این ارزش‌آفرینی را انجام می‌دهد. غرب به تولید علم و تربیت عالم، کارِ علم می‌گوید و جهت‌دهی به تولید علم و تربیت عالم را سیاست علم می‌نامد.

وی با اشاره به کتاب «آن سوی اسپوتنیک» گفت: در این کتاب با اشاره به دستیابی آمریکا به دانش شبیه‌سازی آمده است: «باآنکه شبیه‌سازی، سلول‌های کشت بافت و باکتریایی در آزمایشگاه امری رایج است، انتقال هسته سلول سوماتیک و شبیه‌سازی به بحث داغ سیاسی تبدیل شده است. تقریباً همه افراد، دانشمندان و مردم موافق شبیه‌سازی بازساختی هستند. استفاده از انتقال هسته سوماتیک برای بچه‌دار شدن، نگرانی‌های زیادی راجع به سلامت مادر و کودک، هویت فردی و خانوادگی کودک و رفتار با کودکان به عنوان یک وسیله و ابزار تا موجودیت انسانی به وجود آورده است. ترس دانشمندان از دست بردن در کار خدا همان کاری که دانشمندان نازی در سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ انجام دادند نیز عاملی قدرتمند در مخالفت با شبیه‌سازی‌های بازساختی است.»

وی افزود: در ادامه این مطلب آمده است: «بعد از تولد گوسفند شبیه‌سازی «سالی» رئیس‌جمهور کلینتون با صدور حکمی، استفاده فدرال برای تحقیقات شبیه‌سازی انسان را ممنوع کرد و از کمیسیون ملی رایزنی اخلاق زیستی خواست تا ظرف ۹۰ روز ریزپیامد‌های قانونی و اخلاقی این فناوری را بررسی کند.» موضوعی که مطرح است، این است که نظام سیاست علم آمریکا مسئول بررسی این موضوع بود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با طرح این پرسش که آیا علم فی ذاته خوب است، گفت: برخی می‌گویند که علم به ذات خوب است، اما کاربست آن است که گاهی رویکرد‌های متفاوت پیدا می‌کند و می‌گویند سیاست علم باید کاربست را کنترل کند و با علم کاری نداشته باشد. برخی نیز معتقدند که سیاست علم باید به علم هم نظارت داشته باشد، اما در نگاه ما علم هم لازم است و هم مضر؛ همانطور که خداوند در آیه ۱۰۲ سوره بقره می‌فرماید «وَیَتَعَلَّمُونَمَا یَضُرُّهُمْ وَلَا یَنْفَعُهُمْ». در این آیه شریفه «یَضُرُّهُمْ» به علم و «وَلَایَنْفَعُهُمْ» به کاربست علم اشاره دارد بنابراین نگاه ما این است که علم و کاربست علم می‌تواند لازم و مضر، نافع و مهلک و… باشد.

دکتر طهرانچی به نامه ۳۱ نهج البلاغه اشاره کرد و گفت: امیرالمؤمنین (ع) در این نامه خطاب به امام حسن (ع) می‌فرماید «وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَاخَیْرَ فِی عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ وَ لَا یُنْتَفَعُ بِعِلْمٍ لَا یَحِقُّ تَعَلُّمُه‏» بدین معنی که «بدان که خیرى نیست در علمى که نفع ندهد و بهره برده نمى‌شود از علمى که آموختن آن سزاوار نیست».

وی خاطرنشان کرد: نمی‌توان از درون علم، سیاست علم را تعیین کرد بلکه باید از درون علم بیرون آمد و جهت را تعیین کرد. غرب به آن ارزش علم و ما حکمت می‌گوییم. آنها می‌گویند جهت علم چه خودش و چه کاربست آن باید منافع ملی را تأمین کند و مامی‌گوییم باید سعادت مردم را تأمین کند. غرب منافع ملی را دولت و مردم می‌داند و خواص جامعه آمریکا منافع هیئت حاکمه است، اما قرآن کریم بر منافع للناس تأکید دارد چرا که منافع للناس، منافع ملی ما را تأمین می‌کند، اما منافع ملی نمی‌تواند منافع للناس را تأمین کند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: حکمرانی دارای آینده‌نگاری، سناریونگاری، سیاست‌پژوهی، سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری است و ما در تربیت نیز باید این نگاه جامع را داشته باشیم. یکی از موضوعات مهم در حکمرانی و موضوع تربیت، سیاست‌پژوهی است و سیاست‌پژوهی انجام تحقیق در باب مسئله اجتماعی مهم و تحلیل آن است و برای حکمرانی سند ارائه می‌کند.

دکتر طهرانچی با اشاره به شاخص‌های سیاست‌پژوهی گفت: سیاست‌پژوهی باید دارای ویژگی‌های «چندبعدی بودن محور تحقیق»، «اعمال رویکرد تجربی، استقرایی در تحقیق»، «تمرکز بر متغیر‌های انعطاف پذیر»، «پاسخگویی به بهره‌برداران تحقیق» و «گنجاندن صریح ارزش‌ها در فرآیند تحقیق» باشد که یکی از موضوعات مهم آن شاخص پنجم است که در آن، حکمت و علم کنارهم هستند. علم می‌خواهد جامعه پردازی کند و جهت آن براساس ارزش‌ها تعیین می‌شود.

وی به بخش دیگری از کتاب «آن سوی اسپوتنیک» اشاره کرد و افزود: در این کتاب درباره علم و جهت آن آمده است: «تعارضات بین علم و باور‌های مذهبی، اخلاقی و ارزش‌ها در کانون برخی از مناظرات داغ سیاست‌گذاران قرار دارد. دست آخر سیاست‌گذارانمی‌مانند و دست به گریبانی با یک سؤال دلهره‌آور که چه کسی بهتر می‌داند؛ دانشمندان یا مردم یا گروه‌های مذهبی؟ خواسته کدام دسته باید در تعارضات مسلط باشد؟ آیا دغدغه‌های اخلاقی و مذهبی بر نیاز به دانش جدیدی که ممکن است منتهی شود به پیشرفت‌های علمی و فناورانه سودمند غلیه می‌کند؟ و درنهایت در چه نقطه‌ای توازن بین این دو جریان برقرار می‌شود؟ بستگی دارد به اینکه جامعه وقتی چیزی به مثابه واقعیت اعتقاد دارد، پیشرفت هر علمی را که عاقبت با آن باور‌ها در تعارض است، متوقف ساخته و ممنوع خواهد کرد.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به موضوع سیاست‌گذاری گفت: سیاست‌گذاری نوعی آگاهی هوشمندان مبتنی بر علم و ارزش در زمینه انتخاب میان دو یا چند راه جایگزین برای اداره جوامع است و مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، طرح‌ها یا مجموعه‌ای از مقاصد سیاسی است که در مقابل امور اداری قرار می‌گیرد. دکتر طهرانچی ادامه داد: آموزش، بهداشت، رفاه، مسکن و برنامه‌ریزی شهری، رفاه و امنیت همگی موضوع تنظیم یا دخالت دولت هستند. هدف نهایی سیاست‌گذاری عمومی، شکل‌گیری ارزش‌هایی است که می‌تواند توسعه تمام و کمال افراد و جامعه را در پی داشته باشد.

وی با بیان اینکه سیاست‌گذاری تبیین کردن است، اظهار داشت: سیاست‌گذاری بیان علمی مسئله نیست بلکه نوعی وضع سنت در جامعه و تبیین راه است. خداوند متعال در آیه ۲۶ سوره نساء در این باره می‌فرماید «یُرِیدُ ٱللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُم وَیَهدِیَکُم سُنَنَ ٱلَّذِینَ مِنقَبلِکُم وَیَتُوبَ عَلَیکُم وَٱللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیم».

وی با طرح این پرسش که روش ما در برخورد با چالش‌های اجتماعی تقلید علمی است یا تبیین علمی، گفت: برخورد جاهلانه همراه با پشیمانی در آینده خواهد بود و راه برخورد عالمانه، حکیمانه و سیاست‌گذاری تبیینی است. اگر متد اجتماعی ما تقلید علمی باشد، مصداق آیه ۶ سوره حجرات خواهیم بود که می‌فرماید «ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید». برخی در ایام انتخابات چنان شعار انتخاباتی می‌دهند که دل انسان برای نسل آینده می‌سوزد چرا که می‌گویند هرچه هست، قبول، اما سؤال این است که سبک زندگی ایرانی – اسلامی کجاست و خاکریز را کجا گذاشته‌اند. چرا برخی خاکریز‌ها را فرو می‌ریزند؟

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به آیه ۸۰ سوره انبیاء گفت: خداوند در داستان حضرت موسی می‌فرماید که فناوری ساخت زره را به داود آموخت پس صنعت فی ذاته بد نیست بلکه باید «لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ» بوده و کاربست نافع علم است. دکتر طهرانچی خاطرنشان کرد: حکمرانی در اسلام تدابیر مبتنی بر علم و حکمت است. ما در نظام دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی باید کانون سیاست‌پژوهی داشته باشیم که در آن علم و حکمت استخراج شود چرا که همانطور که خداوند در آیه ۵۴ سوره نساءمی‌فرماید، کتاب و حکمت و ملک باهم است (أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَعَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَآتَیْنَاهُمْ مُلْکًا عَظِیمًا).

وی در تعریف «حکمت» گفت: خداوند خطاب به پیامبر مکرم اسلام (ص) می‌فرماید در خانه آیات ما و حکمت را بیان کن و در داستان لقمان نیز می‌بینیم که لقمان پیامبر نبود، اما حکمت داشت. خداوند در آیات ۲۱ تا ۲۸ سوره مبارکه اسراء به تعریف حکمت پرداخته است. در نتیجه می‌توان گفت حکمت مجموعه ارزش‌های انسانی است که موجب فضیلت می‌شود و ارزش گذاری آن از سوی خداوند متعال است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به ابعاد مختلف سیاست‌گذاری اشاره کرد و گفت: «سیاست‌گذاری فرهنگ» شامل حوزه‌های رسانه، تنوع فرهنگی قومیتی، مذهب، هنر، میراث فرهنگی، گردشگری و سیاست فرهنگی می‌شود. «سیاست‌گذاری علم و فناوری» حوزه آموزش عمومی، آموزش عالی، آموزش مهارتی، علم و دانش و فناوری‌های جدید را در بر می‌گیرد. «سیاست‌گذاریمحیط زیست» شامل موضوعاتی، چون آب، پایداری محیط زیست، انرژی‌های نو، تنوع زیستی جنگل، خاک، هوا، اقلیم و… می‌شود. در «سیاست‌گذاری رفاه و امنیت» نیز باید به امنیت در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی، سایبری و فناوری، اقتصادی، نظامی، زیست محیطی، دیپلماسی دفاعی و… توجه داشت.

دکتر طهرانچی با بیان اینکه مأموریت دانشگاه جامعه‌پردازی است، گفت: سبک زندگی با علم و حکمت ساخته می‌شود و ما نباید فکر کنیم که در برخی موضوعات زمین را باخته‌ایم بلکه باید نسبت به موضوعات تربیتی تبیین داشته باشیم همانطور که خداوند متعال در آیه ۵۷ تا ۶۱ سوره نور به تربیت کودکانمی‌پردازد واین نشان می‌دهد که علم و حکمت الهی با تبیین است و علم به تنهایی راهگشا نیست، اما لازم است. ملاک سعادت بشری است و منافع ملی در سعادت بشری تضمین می‌شود بنابراین منافع ملی که دولت و ملت خواص تعیین کند، برای کل کره خاکی راهگشا نخواهد بود.

وی با اشاره به اهمیت توجه به مدل تربیتی تصریح کرد: یک نامزد ریاست‌جمهوری نمی‌تواند بگوید بی برنامه هستیم بلکه باید پاسخ بدهد که مدل تربیتی او در فضای مجازی چیست. اینکه بگوییم می‌خواهم رئیس‌جمهوری شوم که هیچ محدودیتی ندارد، این موضوع هنر نیست. مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی خانواده، محیط آموزشی، محیط زندگی، محیط کار و جامعه را پنج مرحله تربیتمی‌دانست و می‌فرمود رئیس جامعه یعنی رئیس قوه اجراییه مسئول تعلیم و تربیت است و اشاره به این آیه می‌کرد که «یَا أَیُّهَا الَّذِینَآمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا…» بنابراین رئیس‌جمهور مسئول است و اینکه بگوید من مسئول بهشت و جهنم مردم نیستم، بهتر است وارد این عرصه نشود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: دانشگاه باید سند سیاست‌پژوهی تربیتی که حکمت‌بنیان است را استخراج کرده و وارد سیاست گذاری تربیتی کند. واقعیت این است که اگر در وادی علم تکیه بر قرآن کریم نداشته باشیم، راه به جایی نخواهیم برد.