برجسته سازی جنگ جهانی سوم پس از تنش های تهران ـ واشنگتن/ انتخاب عقلانی ایران چه بود؟

رسول سلیمی: بسیاری از کارشناسان سیاسی از همان ابتدای حمله 7 اکتبر حماس به اسراییل، تحلیلشان این بود که جنگ جاری در غزه از ظرفیت لازم برای تبدیل به جنگ جهانی سوم برخوردار است. فارغ از پروپاگاندای و تبلیغات سنگین رسانه ای روزهای ابتدایی که با همراهی مصاحبه برخی مقامات کشورها به این گزاره دامن می زد، اما به مرور واقعیت میدانی جنگ و به هم پیوستگی منافع کشورها، احتیاط در کنشگری و تعویض کارت های بازی یا حتی آزمودن گزینه های قبلی تمرین شده را به تعویق انداخت و در برخی موارد از جمله حضور فعالانه حوثی های یمن، توازن نیروهای جبهه مقاومت را نیز در ابعاد نظامی به نفع آنها تغییر داد.

نگرانی از آغاز جنگ منطقه ای آنجا به اوج رسید که با کشته شدن سه امریکایی در جریان حمله هواپیماهای بدون سرنشین شبه نظامیان کتایب عراق به پایگاه امریکایی ها در مرز عراق – سوریه – اردن، کاخ سفید انگشت اتهام به سوی ایران دراز کرد. اتهامی که زمینه سیاسی برای جنگ میان دو کشور بود و دو گروه را در داخل و خارج کشور خوشحال کرد. گروهی از تندروها در داخل که با انتشار پیام هایی در شبکه اجتماعی خواهان جنگ نهایی با امریکا بودند. موافقان جنگ آخرالزمانی میان ایران و امریکا نیز دو گروه متضاد ایدیولوژیک بودند که به طرز عجیبی موافقان و مخالفان سرسخت موجودیت جمهوری اسلامی را تشکیل می دادند که حالا در یک جبهه و در حمله امریکا به ایران توافق داشتند و اندک تحلیلگران و مشاوران نهادهای مهم که با تحلیل های مبتنی بر شانس و اقبال، می خواستند زورآزمایی ایران و امریکا را به نظاره بنشینند و گروهی دیگر در اسراییل به رهبری نتانیاهو که اشتیاق فوق العاده ای برای آغاز جنگ با ایران نشان داد تا از رهگذر آن نخست وزیری را استمرار دهد. تمام این گروه ها اما از رهگذر جنگ به دنبال تقویت منافع سیاسی حزب سیاسی خود بودند.

راه حل مسایل خاورمیانه در فلسطین

این در شرایطی است که جنگ منطقه ای برآمده از بحران غزه، اساساً ایران را به مثابه یک قدرت تجدیدنظرطلب و انقلابی متعهد به سرنگونی توازن قدرت منطقه ای و جهانی، در برابر شبکه ای از کشورهای متعهد به نظم موجود همسو با واشنگتن قرار داده بود. چه آنکه باگذشت ماه ها از آغاز جنگ و برخی چرخش های مقطعی، در حال حاضر، مسکو و پکن در رویارویی با واشنگتن کاملاً در کنار تهران هستند و درعین حال هر چهار کشور خطرات بالقوه تاریخی درگیری ها در خاورمیانه را نیز درک می کنند. آن چنان که انتخابات امریکا به عنوان رویدادی داخلی در این کشور، بیشترین اثرگذاری را بر معادلات سیاسی خاورمیانه و اوکراین خواهد گذاشت؛ بنابراین هرگونه اثرگذاری متغیری دیگر در خاورمیانه بر انتخابات امریکا دست کم برای بایدن پراهمیت خواهد بود. ازاین رو تقریباً تمام تحلیلگران غربی بر این باورند که مسایل خاورمیانه با حل مسیله جنگ غزه به نقطه گشایش خواهد رسید؛ براین اساس، واشنگتن با جدیت، طرح به رسمیت شناختن فلسطین علی رغم مخالفت نتانیاهو و راست گرایان تندرو مذهبی اسراییل دنبال می کند.

از سوی دیگر تا کنون، درگیری اسراییل و حماس تا حد زیادی محدود به غزه باقی مانده است که قطعاً یک موفقیت محدود اما قابل توجه برای اولویت های سیاست دولت بایدن در مورد بحران است تا نتانیاهو را از ورود امریکا به جنگی بزرگ تر منع کند. بلافاصله پس از 7 اکتبر، بایدن کاملاً روشن کرد که تمرکز او بر مهار درگیری ها در غزه است تا از ایجاد دومینوی جنگ در خاورمیانه جلوگیری کند. برای اینکه نتایج کنترل جنگ غزه تضمین شود، نیروی دریایی امریکا در شرق مدیترانه مستقر شد و علیرغم فشار اسراییل برای ورود امریکا به جنگ با حزب الله لبنان، امریکا با کاربرد دیپلماسی توانست از جنگ تمام عیار بین لبنان و اسراییل جلوگیری کند و درگیری بین حزب الله و اسراییل در مرزهای جنوبی محدود ماند. تیم بایدن که ظاهراً موفق به مهار درگیری شده بود، توجه خود را به طور ویژه ای برای فشار بر اسراییل افزایش داد تا اسراییل کشتار غیرنظامیان فلسطینی را متوقف کند. در جریان حملات اسراییل به غزه بیش از 25هزار نفر کشته شدند که غالب آنها از زنان و کودکان بودند و نیمی از زیرساخت های غزه به کلی ویران شد.

تنش کنترل شده اسراییل با حزب الله در شمال

مرز اسراییل و لبنان، نقطه عطفی بود که انتظار می رفت، تنش ها در این منطقه را تشدید کند. اسراییل محرکی بود که در مرز لبنان تلاش می کرد جبهه جدیدی را باز کند تا جنگ را گسترش دهد. چه آنکه، از همان ابتدا، حزب الله روشن کرد که در این شرایط نمی خواهد جنگ دیگری را با اسراییل آغاز کند. این تصمیم حزب الله که تعجب آور نبود ناشی از فروپاشی اقتصادی، فلج سیاسی و ناکارآمدی دولت لبنان در آن شرایط بود که نشان می داد لبنان در موقعیتی نیست که حتی یک درگیری محدود با اسراییل را تحمل کند و از سوی دیگر تحلیل ها نشان می داد لبنانی ها هرگز آغازکنندگان جنگ میان لبنان و اسراییل را به دلیل تبعات ویرانگر آن نمی بخشند. این موضوع از زاویه دیگر چنین اهمیت داشت که ممکن بود ورود حزب الله به جنگ با اسراییل باهدف هدررفت مهمات و زرادخانه موشکی آنها انجام شود تا ایران نیز مهم ترین کارت بازی خود در منطقه را در شرایط تضعیف شده در برابر امریکا ببیند. ازاین رو تضعیف حزب الله، قدرت بازدارنده این گروه را در برابر حملات امریکا و اسراییل به تاسیسات هسته ای ایران کاهش می داد و بازی به نفع اسراییل تمام می شد؛ بنابراین عدم ورود حزب الله به جنگ تمام عیار (نه محدود) با اسراییل در منظر تحلیلگران سیاسی انتخابی عقلانی برای ایران و لبنان بود.

اهداف حوثی ها در برابر نظم جهانی امریکا

این در حالی است که در دریای سرخ، سیاست تهدید بایدن در حفظ نظم منطقه ای جدی تر است، زیرا ایالات متحده در میانه تبلیغات انتخاباتی درگیر تبادل حملات با شبه نظامیان حوثی یمن است و در این مورد مخالفان بایدن نیز مخالفت خود را با سیاست های او شدت دادند. تمایز حوثی ها از سایر گروه های محور مقاومت آنجا است که پیش ازاین، حوثی ها در جنگ داخلی یمن و جنگ با کشورهای عربی (به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی) در سال 2015، حوثی ها توانسته بودند بر کشورهای عربی غلبه کنند. این مداخله که برای ریاض باتلاقی بود، آینه تجربه کارشناسان در واشنگتن (به ویژه دموکرات های کنگره) قرار گرفت تا درک کنند سازمانی که شعار رسمی آن “خدا بزرگ ترین است، مرگ بر امریکا، مرگ بر اسراییل، نفرین بر یهودیان، پیروز باد اسلام” اگرچه تهدیدی جدی است که محدود به یمن نمی شود اما به سختی می توان چنین سازمان ایدیولوژیکی را پای میز مذاکره آورد.

حوثی ها بازیگران جدید خاورمیانه

درحالی که حزب الله لبنان باتدبیر سید حسن نصرالله به جزیی از بازی رادیکال ها در خاورمیانه تبدیل نشد؛ اما حوثی ها از فرصت رویارویی با ایتلاف غربی به طورکلی و ایالات متحده به طور خاص استفاده کردند تا به این ترتیب مشروعیت بخشیدن به قدرت سیاسی خود در یمن را تثبیت کنند و از سوی دیگر مرکزیت خود را در محور مقاومت منحصربه فرد کنند. این نکته از آنجا اهمیت دارد که تحلیلگران غربی برجسته بودن کنشگری حوثی ها در دریای سرخ را رقابتی درونی بین گروه های محور مقاومت تلقی می کنند. در این تحلیل حوثی ها برای تقویت مشروعیت سیاسی درون یمن و در جامعه اعراب خاورمیانه پس از 17 اکتبر بیش از 27 حمله به کشتی های تجاری در خطوط حمل ونقل بین المللی در دریای سرخ انجام دادند که منجر به حملات هوایی تلافی جویانه مکرر از سوی ایالات متحده، انگلستان شد. ناظران سیاسی غربی معتقدند یمنی ها از این رویارویی لذت می برند و این رویارویی بخشی از پیروی حوثی ها از استراتژی ایران است که در زمان ترامپ به دنبال جبران کمپین تحریم های “فشار حداکثری” امریکا و با شعار “مقاومت حداکثری” شکل گرفت.

ناظران سیاسی معتقدند آنچه حوثی ها را پای میز مذاکره بیاورد، تامین منافع مشترک ایران و حوثی ها بر سر فروش نفت است؛ بنابراین یا ایران در ترتیبات امنیت دریایی در آب های حیاتی اطراف شبه جزیره عربستان که شامل سه مورد از هشت نقطه اصلی دریایی جهان است، شرکت خواهد کرد یا چنین تفاهم هایی به طور قابل اعتماد بین غربی ها، عرب ها و ایران وجود نخواهد داشت. نتیجه ضمنی این معادله آن است که اگر ایران نتواند نفت خود را آزادانه بفروشد و حمل کند – به عنوان مثال به دلیل تحریم های ایالات متحده یا نهادهای بین المللی – پس هیچ کس دیگری نمی تواند از خرید، فروش و حمل کالاهای بدون مزاحمت، مطمین باشد و نقش تضمین کنندگی دفاع از فروش نفت ایران را حوثی ها ایفا می کنند. درحالی که معادله حماس و اسراییل با آتش بس و توافق برای تبادل اسرا در حال انجام است، به نظر می رسد حوثی ها انگیزه اولیه خود را در دفاع از فلسطین، منطقاً تمام شده تلقی کرده و گزینه های دیگر پیشنهادی از جمله مذاکره را بپذیرند. در غیر این صورت احتمالاً اهداف داخلی یمن از جمله تقویت مشروعیت سیاسی حوثی ها، جایگزین انگیزه دفاع از غزه برای حمله به ایتلاف امریکا در منطقه خواهد شد.

جنگ ایران و امریکا به معنی شکست نظم جهانی

اگر واشنگتن در تلاش خود برای مهار درگیری در غزه شکست بخورد و خود را به طور فزاینده ای در نقاط آتش سوزی و تشدید در خاورمیانه ای که به نظر می رسد به درگیری های منطقه ای سقوط می کند ببیند، این صورت بندی از آغاز جنگ جهانی سوم به معنای شکست نظم جهانی خواهد که امریکا سال ها برای استقرار آن تلاش کرده و از نظر غربی ها ضربه ای عظیم به نقش ایالات متحده به عنوان ضامن منطقه ای ثبات و امنیت درک خواهد شد. از سوی دیگر، اگر دولت بایدن بتواند به مهار درگیری با غزه ادامه دهد و جنگ در آنجا را طی چند ماه آینده به شدت کاهش دهد یا به آن پایان دهد، این بحران احتمالاً گام مهمی در جهت بازگرداندن اعتبار ایالات متحده در خاورمیانه خواهد بود. اما شکست این سیاست ها نه به جنگ جهانی؛ ولی در بدبینانه ترین سناریو به جنگی منطقه ای تبدیل خواهد شد که چین و روسیه برنده آن خواهند بود که پیامد آن جهانی چندقطبی خواهد بود.

311213

برجسته سازی جنگ جهانی سوم پس از تنش های تهران ـ واشنگتن/ انتخاب عقلانی ایران چه بود؟