عوامل غفلت از تربیت و فرهنگ‌‌سازی در کشور چیست؟؛ ۲ ابزار اصلی برای اصلاح رفتار‌های غلط

در گفت‌وگوی تفصیلی با مجله برترین ها تشریح شد؛

خبرگزاری مجله برترین ها؛ روزی که دانشگاه آزاد اسلامی با حمایت‌های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران متولد شد، کمتر کسی متصور می‌شد که روزی این شجره طیبه مانند درختی تناور نه‌تنها بر نظام آموزش عالی؛ بلکه سیطره فعالیتی‌اش را بر بسیاری از حوزه‌های دانشی، اجتماعی، فرهنگی، پژوهشی و … بگستراند.

از آن روز تاکنون، دانشگاه آزاد اسلامی نه‌تنها در هیچ عرصه‌ای متوقف نشد؛ بلکه در هر زمان با درک صحیحی از محیط پیرامونی و نیاز‌های متعالی کشور، به‌هنگام پوست‌اندازی کرد و همراه با روند رو به رشد و متغیر جامعه، اولویت‌های جدید و نگرش‌های متفاوت و تازه‌ای را به‌عنوان رسالت برگزید.

مقابله با بسیاری از مفاسد اجتماعی تلفیقی از کار فرهنگی، تربیتی و بهره‌گیری از قانون را طلب می‌کند

امروز دانشگاه آزاد اسلامی نه‌ یک مرکز آموزشی صرف؛ بلکه یک بستر و ظرفیت گسترده‌ای است که همه نیاز‌های ایران اسلامی را درک کرده و با رویکرد‌هایی اثرگذار و برنامه‌هایی فاخر در همه عرصه‌ها نقش‌آفرین شده، دانشگاهی که به‌عنوان نخستین انتخاب، جای خود را در مسیر تعالی هر فرد و خانواده ایرانی محکم کرده است.

در روی دیگر فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی، برنامه‌هایی جامعه شمول که بستر را برای حضور همه اقشار مختلف جامعه، ایجاد کند، به خوبی درک شده است، این دانشگاه در چهار سال اخیر با برنامه *جشنواره امامت و مهدویت در همه استان‌ها در عرصه‌های فرهنگی بسیار پرقدرت ظاهر شده و امروز این برنامه با گستره ملی، خواست مهم متولیان فرهنگی است و دوره چهارم خود را می‌گذراند.

حسن بنیانیان مشاور و دستیار امور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار مجله برترین ها درباره نقش فرهنگ در پیشگیری‌ ناهنجاری‌های اجتماعی و اصلاح آنها اظهار کرد: اساساً برای هر نظام حکمرانی دو ابزار اصلی برای اصلاح رفتار‌های غلط اقشار مختلف جامعه وجود دارد، ابتدا ابزار قانون، مجازات و تشویق برای اصلاح رفتار‌های غلط و دوم، ابزار تربیت و مدیریت فرهنگی جامعه.

وی با تأکید بر اینکه عوامل متعددی موجب شده به‌صورت افراطی سراغ قانون‌گذاری برویم و از موضوع تربیت و فرهنگ‌سازی غفلت کنیم، توضیح داد: اگر بخواهیم فقط سرفصل این عوامل را بیان کنیم، عبارت است، نخست، فرهنگ به ارث رسیده از قرن‌ها حاکمیت پادشاهان مستبد که با زور کشور را اداره کردند. این رویه سبب شده ما نیز در حاکمیت از زور استفاده کنیم با زور موردی را به مجلس می‌بریم و تبدیل به قانون می‌کنیم. این در حالی بوده که مقابله با بسیاری از مفاسد اجتماعی تلفیقی از کار فرهنگی، تربیتی و بهره‌گیری از قانون را طلب می‌کند.

فعالیت‌های فرهنگی نیازمند انگیزه الهی، دانش، مهارت، صبر و حوصله

مشاور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی پیچیدگی، بلندمدت بودن و نرم‌افزاری بودن فعالیت‌های تربیتی و فرهنگی را عامل دوم روی آوردن افراطی به قانون‌گذاری برشمرد و اضافه کرد: در کنار این ویژگی‌ها، فعالیت‌های فرهنگی نیازمند انگیزه الهی، دانش، مهارت و صبر و حوصله است. زمانی که این خصوصیات با کوتاه بودن عمر مدیریت‌ها متأثر از نواقص مردم‌سالاری همراه شود، اجازه نمی‌دهد مدیران برای اصلاح تأثیرگذاری خود در جامعه، سراغ اقدامات فرهنگی و تربیتی بروند.

بنیانیان عامل سوم را درآمد‌های نفتی دانست و بیان کرد: این روش کسب درآمد سبب شده مدیران از مردم و متن جامعه بی‌نیاز شوند و نیازی نبینند با کار فرهنگی و تربیتی، مخاطب را با خود همراه کنند.

وی محدودنگری اقشار مذهبی در انجام کار فرهنگی را عامل چهارم معرفی کرد و افزود: این مفهوم به این معناست که اقشار مذهبی همین‌ که فعالیت‌های فرهنگی مربوط به مناسک ارزشمند دینی را انجام دهند، احساس کفایت می‌کنند در حالی که برپایی مناسک دینی وقتی ارزشمند بوده که بتواند اقشار بیشتری را به دین متمایل کند و حتماً روی باور‌ها و رفتار مخاطب اثرگذاری داشته باشد.

مشاور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: عدم درک تأثیرات فرهنگی فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی در فرهنگ دینی جامعه و نیز تأثیرگذاری بیشتر نفوذ فرهنگ غربی در رهگذر جهانی شدن، جهانی‌سازی، تهاجم فرهنگی در قبال فعالیت‌های فرهنگی محدود و ناقص نهاد‌های فرهنگی را می‌توان از دیگر عوامل دانست.

بنیانیان درباره این سؤال که دغدغه فرهنگی کنونی جامعه چیست، گفت: دغدغه فرهنگی از موضع هر فردی متفاوت بوده است؛ از نگاه مقام معظم رهبری، عدم درک اهمیت فرهنگ و نقش آن در تحولات جامعه در نگاه نخبگان جامعه است (سخنرانی رهبری در سال ۱۳۹۲ در جمع اعضای شورای انقلاب فرهنگی). این دغدغه از نگاه جامعه شناسان متدین و انقلابی، شکل‌گیری شکاف نسلی بین نسل جدید و نسل گذشته بوده و شکل‌گیری این شکاف فرهنگی بین افراد متدین و افراد دور شده از ارتباط عاطفی با نظام اسلامی، ناشی از تأثیرپذیری از رسانه‌های غربی است.

وی اضافه کرد: دغدغه فرهنگی از نگاه روحانیون انقلابی، کاهش تدریجی نقش عالمان دینی در نظام تصمیم‌گیری مردم و جایگزین شدن آن با فضاسازی احساسی جامعه مداحان است. همچنین از نگاه روحانیون سنتی به حاشیه رفتن نقش مساجد در مناسبات اجتماعی بوده ضمن اینکه از نگاه والدین، نگرانی روزافزون از دورشدن فرزندان از فضای صمیمی خانواده به‌واسطه فضای مجازی است.

استقرار تدریجی سبک زندگی غربی

مشاور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی مطرح کرد: استقرار تدریجی سبک زندگی غربی و تأثیرگذاری آن روی اعتقادات، ارزش‌ها، الگو‌های رفتاری و نماد‌های مورد استفاده همه اقشار جامعه است که به آرامی اعتقادات اصیل را به حاشیه برده و نقش اسلام ناب را که لازمه ادامه حیات نظام جمهوری اسلامی بوده را با خطر رو‌به‌رو ساخته و خود را در درصد مشارکت‌کنندگان در انتخابات نشان می‌دهد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه برای پاسخ به همه این دغدغه‌ها، راهی جز درک انتظارات مقام معظم رهبری که در طول ۴۰ سال گذشته مطرح فرمودند، نیست، عنوان کرد: سرفصل‌های مهم انتظارات ایشان عبارتند از ابتدا، لزوم تحول بنیادین در نظام آموزش‌وپرورش، دوم، لزوم اسلامی شدن محیط دانشگاه‌ها به ترتیبی که شاهد آن باشیم اکثر دانشجویان با افزایش سطح دانش، گرایش‌های دینی آنان بیشتر و اعتقاد آنان به لزوم حضور دین در سیاست ورزی بیشتر شود، اخلاق مبتنی بر ارزش‌های دینی در رفتار غالب آنان مشاهده شود.

این تحلیل‌گر مسائل فرهنگی ادامه داد: سوم، همه مدیران ارشد در وزارتخانه خود با اصلاح تأثیرات فرهنگی سازمان خود، روی کارکنان، خدمات گیرندگان، فرهنگ عمومی تلاش کنند نقش اجتناب‌ناپذیر همه وزارتخانه در تحولات فرهنگی جامعه را در خدمت تقویت فرهنگ عمومی قرار دهند. نظام حوزه و روحانیت هم باید از فضای محاصره شده توسط معدود اقشار متدین با افقی وسیع‌تر با اصلاح نحوه تعامل خود تلاش کند تا با بهره‌گیری از ابزار‌های جدید ازجمله هنر، طیف وسیع‌تری را تحت پوشش قرار دهند.

درآمد‌های نفتی سبب شده مدیران از مردم و متن جامعه بی‌نیاز شوند و نیازی نبینند با کار فرهنگی و تربیتی، مخاطب را با خود همراه کنند

مشاور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی درباره ارزیابی بازتاب برنامه‌های فرهنگی دانشگاه در سطح جامعه توضیح داد: برنامه‌های فرهنگی موجود در محدوده اثربخشی و تعداد مخاطبانی که پیدا می‌کند، مفید است؛ اما سؤالاتی که باید همه دلسوزان فرهنگ در محیط دانشگاه روی آن اندیشه کنند این بوده که چگونه اثربخشی فعالیت‌های فرهنگی را ارتقا داد؟ چگونه مخاطب بیشتری جذب کرد.

بنیانیان بیان کرد: برای افزایش اثربخشی فعالیت‌های فرهنگی می‌توان روی موضوعات مختلفی تفکر کرد به‌عنوان نمونه چگونه باید پیام‌های فرهنگی را در قالب‌های هنری تلفیق کرد؟ یا چگونه فعالیت‌های فرهنگی را با مخاطبین مشارکتی اجرا کرد؟ همچنین چگونه موضوعات محتوایی مورد نیاز مخاطبین را کشف کرد؟ یا چگونه افراد فعال در عرصه فعالیت‌های فرهنگی را با مهارت و دانش کار فرهنگی در شرایط پیچیده امروز آشنا کرد؟

وی در پاسخ به سؤال دوم گفت: برای افزایش مخاطبان فعالیت‌های فرهنگی می‌توان بر موضوعاتی از قبیل چگونه تأثیرات اجتناب‌ناپذیر استادان در همه رشته‌های تدریس را با پیام‌های فرهنگی سازنده در خدمت ریشه فرهنگ دینی قرار داد و چگونه از ظرفیت دانشجویان برای سایر دانشجویان بهره فرهنگی گرفت، تکیه کرد و مانور داد.

این تحلیل‌گر مسائل فرهنگی ادامه داد: می‌توان پرسید که چگونه با انجام پژوهش‌های علمی برای سازمان‌ها و نهاد‌های اجرایی استان‌ها، استادان و دانشجویان مشارکت‌کننده در انجام پژوهش‌ها را با معارف اسلامی آشنا کرد؟ یا چگونه می‌شود از ظرفیت‌های بلااستفاده استادان و فضای فیزیکی واحد‌ها از رهگذر آموزش‌های کوتاه‌مدت، انواع مشاوره‌ها به خانواده دست به انتشار معارف اسلامی زد.

بنیانیان افزود: می‌توان پرسید که چگونه می‌توان دانشجویان متدین و توانمند در جلسه داری را سازمان‌دهی و به مدارس منطقه ارسال و زیر عنوان جهاد تبیین، هم دانشجویان به کار فرهنگی تشویق و هم دانش آموزان را با معارف آشنا کرد.

*به گزارش مجله برترین ها، چهارمین جشنواره علمی، فرهنگی و هنری امامت و مهدویت به میزبانی ۶۲ واحد استانی دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور از ۱۳ رجب تا نیمه شعبان برگزار می‌شود، علاقه‌مندان برای ثبت نام و کسب اطلاعات بیشتر به سایت جشنواره به نشانی emamat.iau.ir/fa مراجعه کنند.

گفتگو: داود نصیری