فرسایش سالانه ۱۶.۵ تن در هکتار خاک در ایران

صفدر نیازی شهرکی – معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی – در نشست خبری به مناسبت روز جهانی خاک که امروز در وزارت جهاد کشاورزی برگزارشد، اظهار کرد: در کشور ما اراضی خوب و مرغوب از شمال کشور گرفته تا اطراف تهران تا زنجان و… شوری خاک دارد و کشاورزی را تهدید می‌کند. سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ را سال‌های مدیریت پایدار خاک نام گذاری کرد تا به شکلی تعامل کنیم که وضعیت خاک به حالت پایداری برسد. سال جاری نیز به عنوان سال مراقبت از خاک، سنجش، مدیریت نامگذاری شده است و مجموعه اقدامات ما باید در راستای سنجش، پایش و مدیریت و سلامت خاک باشد.

وی افزود: مجموعه اقدامات انجام شده تاکنون در راستای گفتمان سازی و مشارکت طلبی کار با سمن‌ها و بخش‌های خصوصی بوده است. اما چه اقداماتی در اجرا رخ داده است؟ در حوزه مطالعات خاک شناسی، حاصلخیزی خاک، کشاورزی حفاظتی نیز فعالیت‌هایی انجام شده است. در برنامه هفتم توسعه سالانه ۱۰۰ هزار هکتار سطح تعیین شده است که نسبت به مطالعات خاک شناسی، تناسب اراضی اقدام کنیم و این حکمی برای وزارت جهاد کشاورزی در برنامه هفتم توسعه است و طی این دوسال خدمت در وزارت جهاد کشاورزی، توانستیم برای ۱۰۳ هزار هکتار از اراضی خوب کشور اقدامات مناسبی همچون حاصلخیزی خاک انجام دهیم و سال ۱۴۰۲ و۱۴۰۳ نیز برای ۱۱۵ هزار هکتار از اراضی کشور نقشه‌های مدیریت پذیر خاک تولید کنیم که پروژه در حال اجرا است.

به گفته نیازی شهرکی ما حدود ۲۰۰ آزمایشگاه خاک‌شناسی در کل کشور داریم که عموما بخش خصوصی هستند. جدا از اینکه مراکز دولتی هم دارند. از جمله اقدامات انجام شده برای این آزمایشگاه‌ها ساماندهی و دوره‌های متعدد و نشست‌هایی با انجمن‌های آن‌ها بود و تلاش ما این است که با مجموعه اقداماتی که انجام می‌دهیم این آزمایشگاه‌ها را توانمند کنیم و به واسطه آن‌ها اهداف سنگینی که در قانون خاک است و بر اساس آیین‌نامه بتوانیم نقشه‌های تعیین شده را انجام دهیم.

وی ادامه داد: یک پروژه‌ای نیز همکاران ما در موسسه خاک و آب پیگیری می‌کنند و آن پایش کیفیت خاک‌های کشاورزی است. یک استانداردی دارد و هر ۶ هزار هکتار یک نقطه باید تعیین شده باشد به عنوان نقطه جی پی اس با مختصات مشخصی که هر چند سال یکبار روند تغییرات فیزیکی و شیمیایی خاک در آن‌جا بررسی می‌شود. یکی از وظایف دیگر این بود که استاندارد‌هایی برای کود‌های شیمیایی و برای کشور‌هایی که کود‌های ریزمغذی تولید می‌کنند در نظر بگیریم و با همکاری سازمان تات و سازمان ملی استاندارد، استانداردسازی کنیم و برای ۱۳ کود زیستی، ۲۸ کود شیمیایی و برای ۹ گروه کودی دستورالعمل تدوین شده است.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی افزود: در کنار این موارد مقرر شده که در آیین‌نامه ابلاغ شده در هیئت وزیران، ۱۶ ضابطه، شیوه‌نامه و دستورالعمل تدوین کنیم و برخی توسط مراجع مربوطه یا به تصویب وزیران برسانیم و توسط وزیر و یا توسط سازمان‌های مربوطه ابلاغ شود. از آن ۱۶ مورد، ۷ مورد در مراحل نهایی است و توسط همکاران ما در جهاد کشاورزی و در سازمان محیط زیست و مجموعه‌ای در سازمان تات و … در حال پیگیری هستند و ۹ مورد بعدی نیز در مراحل ۵۰ درصد، ۷۰ درصد و ۸۰ درصد در حال تهیه هستند که انشالله با آن زمانی که در آیین‌نامه تعیین شده ۶ ماهه، یک ساله، دو ساله اعلام خواهد شد.

وی افزود: یک فعالیت مناسب دیگری که دوباره آغاز شده پزشک خاک است. این پزشک خاک باید مروجین بخش خصوصی را در زمینه حفاظت از خاک تربیت کند. ۲۳ کشور این پروژه را با همکاری فائو آغاز کرده‌اند و ما نیز یکی از کشور‌هایی هستیم که در این پروژه مشارکت داریم و حدود ۷ ماه است که این پروژه آغاز شده است و هنوز هم تمام کشور‌های عضو آغاز نکرده‌اند و شاید به دلیل این است که هنوز آمادگی ندارند و یا چندان خاکشناس ندارند.

نیازی شهرکی ادامه داد: از جمله اقدامات دیگری که توسط سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد در حال انجام است؛ ارتباط با جی اس پی زیر نظر سازمان فائو و زیرنظر همکاران ما در مجموعه اجرا و تحقیقات است که اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده است.

وی در پاسخ به اینکه آیا وزارت نیرو به تعهدات خود بر تحویل آب حجمی عمل می‌کند یا خیر؟ گفت: از ۲۳۰ هزار حلقه چاه برقی کشور ۱۰۷ هزار حلقه توسط وزارت نیرو به شمارش گر برقی و آبی مجهز شده است. حدود ۴۳۰ هزار حلقه چاه در کشور وجود دارد که برنامه هفتم توسعه هم ملزم کرده که تا پایان برنامه همه چاه‌ها برقی و آب حجمی در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

نیازی درباره اهمیت تحویل آب حجمی اظهار کرد: کشاورزان اگر بدانند که آب را کی، کجا و به چه میزان تحویل می‌گیرند می‌توانند الگوی کشت را اجرا کنند. از ۳۳ میلیون هکتار زمین قابل کشت در کشور به دلیل محدودیت آب تنها ۸ میلیون هکتار کشت می‌شود.

وی در خصوص برنامه وزارت جهاد برای کاهش کشت محصولات آب بر و جایگزینی با محصولات اساسی مطرح کرد: ۳۵ میلیارد متر مکعب واردات و ۶ میلیارد متر مکعب صادرات آب مجازی داریم که ۲۹ میلیون متر مکعب تراز مثبت است. در کل کشور ۴۰۰ میلیارد متر مکعب آب برای هندوانه مصرف می‌شود که رقم بالایی نیست ضمن اینکه صادرات محصولی مانند گوجه فرنگی که از یک متر مکعب آب تولید شده ۳.۹ دلار و پسته ۱.۶ دلار برای کشور ارزآوری دارد.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی تاکید کرد: مجموعه سیاست‌ها که تولید بر اساس ارزآوری، توسعه پایدار، اشتغال و … باشد تعیین می‌کند که چه محصولی را صادر کنیم. در این راستا با شرکت‌های چینی توافق شده برای فاز ۲ طرح ولایت یک میلیارد دلار و طرح‌های آبی در شمال کشور ۲۲۰ میلیون دلار فاینانس کنند که در مرحله اقدامات مقدماتی از سوی بانک مرکزی دو کشور است. این توافق در سفر رئیس جمهور شهید رئیسی حاصل شده بود. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی درباره تکمیل فاز باقی مانده طرح ولایت گفت که اعتبار مشکل اصلی است و دنبال منابع هستیم.

وی درباره بیشترین میزان فرسایش خاک در استان‌ها گفت: استان‌هایی که بارش‌های تند دارند، مانند سیستان و بلوچستان و البرز، در سطح بالایی از فرسایش خاک قرار دارند.

نیازی شهرکی با بیان اینکه ۹۵ درصد غذای تمام جانداران از زمین و خاک است، اظهار کرد: یکی از منابع کاهنده آلودگی و محل ذخیره آب خود خاک است. در موضوع آلودگی مسئله پساب آب‌ها، کود شیمیایی و… مطرح است. آلودگی ناشی از پساب‌ها، مازاد سموم و… باعث فرسایش سالانه ۱۶.۵ تن در هر هکتار شده است.

نیازی شهرکی در پایان با بیان اینکه آمار فرسایش خاک در کشور بالاست و نیاز به اقدامات فیزیکی دارد، تصریح کرد: با اطلاع رسانی و آموزش جامعه باید مانع تخریب مرتع و جنگل شد. امیدوارم بتوانیم رتبه فرسایش را در کشور کاهش دهیم.