آیا کودکان کم شنوا هم نیاز به مشاوره سمعک دارند؟

کم شنوایی در کودکان : یک چالش پنهان

شنوایی پنجره ای رو به دنیای اصوات نقش حیاتی در رشد زبانی اجتماعی و عاطفی کودکان ایفا می کند. کودکان از طریق شنیدن است که زبان را فرا می گیرند با محیط اطراف خود ارتباط برقرار می کنند و مهارت های اجتماعی را توسعه می دهند. اختلال در این حس مهم کم شنوایی می تواند تاثیرات عمیقی بر زندگی کودک و خانواده اش داشته باشد. در ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر کم شنوایی در کودکان یک نگرانی مهم بهداشت عمومی است. تشخیص زودهنگام و مداخله مناسب از جمله استفاده از سمعک در صورت نیاز می تواند مسیر زندگی این کودکان را به طور چشمگیری بهبود بخشد. در این مقاله به بررسی جامع کم شنوایی در کودکان علائم هشدار دهنده روش های تشخیص درمان های موجود و به ویژه نقش سمعک در توانبخشی شنوایی می پردازیم. 

علائم هشدار دهنده کم شنوایی در کودکان

تشخیص کم شنوایی در کودکان به ویژه در سنین پایین می تواند چالش برانگیز باشد زیرا کودکان خردسال قادر به بیان مشکلات شنوایی خود نیستند. والدین و مراقبین نقش کلیدی در شناسایی علائم اولیه کم شنوایی دارند. با دریافت مشاوره سمعک و آگاهی از این علائم می تواند به تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع برای درمان کمک کند. علائم کم شنوایی در کودکان می تواند متنوع باشد و بسته به سن کودک و شدت کم شنوایی متفاوت ظاهر شود. با این حال برخی از علائم هشدار دهنده رایج وجود دارند که باید به آن ها توجه ویژه داشت :

• در نوزادان و شیرخواران :
• عدم واکنش به صداهای بلند و ناگهانی (مانند صدای در تلفن یا دست زدن).
• بیدار نشدن یا واکنش نشان ندادن به صداهای محیطی در هنگام خواب.
• عدم چرخش سر به سمت منبع صدا در حدود ۶ ماهگی.
• تاخیر در شروع به صدا درآوردن و غان و غون کردن.
• عدم تقلید صداها در حدود ۱۲ ماهگی.
• در کودکان نوپا و پیش دبستانی :
• تاخیر در گفتار و زبان نسبت به همسالان.
• مشکل در درک گفتار به خصوص در محیط های پر سر و صدا.
• درخواست مکرر برای تکرار صحبت ها (“چی؟” یا “هان؟” زیاد می گوید).
• تماشای تلویزیون یا گوش دادن به موسیقی با صدای بسیار بلند.
• عدم توجه به داستان ها یا مکالمات.
• مشکل در پیروی از دستورالعمل های ساده.
• مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری یا کناره گیری اجتماعی (ناشی از سرخوردگی در برقراری ارتباط).
• عقب ماندگی تحصیلی در مقایسه با همسالان (در سنین مدرسه).
• در کودکان بزرگتر و نوجوانان :
• مشکل در تمرکز و توجه در کلاس درس.
• افت تحصیلی ناگهانی.
• مشکل در شنیدن صدای معلم از راه دور.
• مشکل در شرکت در مکالمات گروهی.
• خستگی یا کلافگی ناشی از تلاش برای شنیدن.
• گوشه گیری و انزوا طلبی.
• اجتناب از موقعیت های اجتماعی.

توجه به این علائم و مراجعه به متخصص شنوایی سنجی در صورت مشاهده هر یک از آن ها گام مهمی در حفظ سلامت شنوایی کودکان است. تشخیص زودهنگام کم شنوایی و شروع توانبخشی به موقع می تواند از بسیاری از عواقب منفی آن جلوگیری کند.

تشخیص کم شنوایی در کودکان : کلید مداخله زودهنگام

تشخیص کم شنوایی در کودکان به ویژه در مراحل اولیه زندگی از اهمیت حیاتی برخوردار است. مداخله زودهنگام به معنای شناسایی و درمان کم شنوایی در اسرع وقت پس از تشخیص می تواند تاثیرات چشمگیری بر رشد زبانی شناختی و اجتماعی کودک داشته باشد. برنامه های غربالگری شنوایی نوزادان در بسیاری از کشورها اجرا می شود تا کم شنوایی را در بدو تولد یا در هفته های اولیه زندگی شناسایی کنند. این غربالگری ها معمولاً شامل تست های ساده و غیرتهاجمی مانند انتشار صوتی برانگیخته (OAE) و پاسخ شنوایی ساقه مغز (ABR) است.

• انتشار صوتی برانگیخته (OAE) : این تست عملکرد سلول های مویی خارجی حلزون گوش را ارزیابی می کند. یک پروب کوچک در کانال گوش قرار داده می شود که صداهای ملایمی را پخش می کند. در گوش سالم سلول های مویی خارجی به این صداها پاسخ می دهند و امواج صوتی بسیار ضعیفی تولید می کنند که توسط دستگاه OAE ثبت می شود. عدم وجود امواج صوتی برانگیخته می تواند نشان دهنده کم شنوایی باشد.
• پاسخ شنوایی ساقه مغز (ABR) : این تست فعالیت الکتریکی مغز را در پاسخ به صداها اندازه گیری می کند. الکترودهای کوچکی بر روی سر کودک قرار داده می شوند و صداها از طریق هدفون پخش می شوند. دستگاه ABR واکنش های الکتریکی مغز به صداها را ثبت می کند. نتایج ABR می تواند اطلاعات دقیقی در مورد آستانه شنوایی کودک و نوع کم شنوایی ارائه دهد.

در صورتی که غربالگری شنوایی نوزادان انجام نشده باشد یا کودک در سنین بالاتر علائم کم شنوایی نشان دهد ارزیابی شنوایی جامع توسط متخصص شنوایی سنجی ضروری است. برای مثال ارزیابی شنوایی جامع در مرکز سمعک ترنم شامل موارد زیر است :

• شرح حال : متخصص شنوایی سنجی از والدین در مورد سابقه پزشکی کودک سابقه خانوادگی کم شنوایی علائم مشاهده شده و مراحل رشدی کودک سوال می پرسد.
• اتوسکوپی : معاینه گوش خارجی و پرده گوش با استفاده از اتوسکوپ برای بررسی وجود جرم گوش عفونت یا سایر مشکلات ساختاری.
• تمپانومتری : این تست عملکرد پرده گوش و گوش میانی را ارزیابی می کند. یک پروب کوچک در کانال گوش قرار داده می شود که فشار هوا را تغییر می دهد و میزان حرکت پرده گوش را اندازه گیری می کند. تمپانومتری می تواند به تشخیص مشکلات گوش میانی مانند عفونت گوش میانی یا مایع پشت پرده گوش کمک کند.
• آزمون های رفتاری شنوایی : این آزمون ها برای ارزیابی آستانه شنوایی کودک در فرکانس های مختلف صدا انجام می شوند. در کودکان بزرگتر و همکاری کننده از ادیومتری تون خالص استفاده می شود که در آن کودک با شنیدن صداهای خالص در فرکانس ها و شدت های مختلف پاسخ می دهد. در کودکان خردسال و نوزادان از آزمون های رفتاری مشاهده ای مانند ادیومتری تقویت دیداری (VRA) یا ادیومتری بازی (Play Audiometry) استفاده می شود که در آن کودک با انجام یک بازی یا مشاهده تصاویر به صداها واکنش نشان می دهد.
• آزمون های گفتاری : این آزمون ها توانایی کودک در درک گفتار را ارزیابی می کنند. آزمون های گفتاری شامل درک گفتار در سکوت و درک گفتار در نویز است.
• آزمون های تکمیلی : در برخی موارد ممکن است آزمون های تکمیلی مانند پاسخ شنوایی برانگیخته با پتانسیل برانگیخته دیررس (Late Latency Response) یا آزمون های تعادل برای بررسی دقیق تر سیستم شنوایی و تعادلی کودک انجام شود.

پیشگیری از کم شنوایی در کودکان : گام های محافظتی

پیشگیری همواره بهتر از درمان است. در مورد کم شنوایی در کودکان نیز اقداماتی وجود دارد که می توان برای کاهش خطر بروز کم شنوایی انجام داد. اگرچه برخی از علل کم شنوایی مانند عوامل ژنتیکی قابل پیشگیری نیستند اما بسیاری از عوامل محیطی و اکتسابی وجود دارند که می توان با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه از بروز کم شنوایی ناشی از آن ها جلوگیری کرد. مهم ترین اقدامات پیشگیرانه عبارتند از :

• واکسیناسیون : بسیاری از بیماری های عفونی مانند سرخک سرخجه اوریون و مننژیت می توانند منجر به کم شنوایی شوند. واکسیناسیون به موقع کودکان در برابر این بیماری ها نقش مهمی در پیشگیری از کم شنوایی ناشی از عفونت ها دارد.
• مراقبت های دوران بارداری : مراقبت های مناسب در دوران بارداری از جمله تغذیه سالم اجتناب از مصرف داروهای غیرمجاز و الکل و کنترل بیماری های مادر مانند دیابت و فشار خون می تواند خطر بروز کم شنوایی در نوزاد را کاهش دهد. عفونت های دوران بارداری مانند سرخجه و سیتومگالوویروس (CMV) نیز می توانند منجر به کم شنوایی مادرزادی شوند. انجام آزمایش های غربالگری و مراقبت های پزشکی مناسب در دوران بارداری به پیشگیری از این نوع کم شنوایی ها کمک می کند.
• جلوگیری از عفونت گوش میانی : عفونت گوش میانی یکی از شایع ترین علل کم شنوایی انتقالی در کودکان است. درمان سریع و مناسب عفونت های گوش میانی و رعایت بهداشت گوش می تواند از بروز کم شنوایی ناشی از عفونت گوش جلوگیری کند. تغذیه با شیر مادر عدم استفاده از پستانک بعد از ۶ ماهگی و اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار از جمله اقداماتی هستند که می توانند خطر عفونت گوش میانی را کاهش دهند.
• محافظت از شنوایی در برابر صداهای بلند : قرار گرفتن در معرض صداهای بلند و مداوم می تواند به سلول های مویی گوش داخلی آسیب برساند و منجر به کم شنوایی دائمی شود. محافظت از شنوایی کودکان در برابر صداهای بلند به ویژه در محیط های پر سر و صدا مانند کنسرت ها ورزشگاه ها و محل های ساختمانی بسیار مهم است. استفاده از محافظ گوش (ایرموف یا پلاگ گوش) در این محیط ها توصیه می شود. همچنین باید از استفاده از هدفون و هندزفری با صدای بلند برای مدت طولانی خودداری شود.
• غربالگری شنوایی نوزادان : انجام غربالگری شنوایی برای همه نوزادان در بدو تولد یا در هفته های اولیه زندگی گام مهمی در تشخیص زودهنگام کم شنوایی است. تشخیص زودهنگام کم شنوایی و مداخله به موقع می تواند از بسیاری از عواقب منفی آن جلوگیری کند.
• مشاوره ژنتیک : در خانواده هایی که سابقه کم شنوایی ارثی وجود دارد مشاوره ژنتیک می تواند به والدین در درک خطر انتقال کم شنوایی به فرزندانشان و اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کند.

با اتخاذ این اقدامات پیشگیرانه می توان خطر بروز کم شنوایی در کودکان را به طور قابل توجهی کاهش داد و به حفظ سلامت شنوایی آن ها کمک کرد.

راهکارهای حمایتی در منزل برای کودکان کم شنوا

علاوه بر استفاده از سمعک و درمان های پزشکی والدین و مراقبین می توانند با اتخاذ راهکارهای حمایتی در منزل به رشد و توانبخشی شنوایی کودکان کم شنوا کمک کنند. ایجاد یک محیط حمایتی و محرک در منزل نقش بسیار مهمی در موفقیت توانبخشی شنوایی کودک دارد. برخی از راهکارهای حمایتی در منزل عبارتند از :

• برقراری ارتباط چهره به چهره : هنگام صحبت کردن با کودک کم شنوا مطمئن شوید که روبروی او قرار دارید و صورت شما به خوبی قابل مشاهده است. تماس چشمی برقرار کنید و به آرامی و واضح صحبت کنید. لب خوانی و زبان بدن کودک را در نظر بگیرید.
• کاهش نویز محیطی : در هنگام صحبت کردن با کودک سعی کنید محیط را آرام و ساکت نگه دارید. تلویزیون رادیو و سایر منابع نویز را خاموش کنید. محیط های پر سر و صدا می توانند درک گفتار را برای کودکان کم شنوا دشوارتر کنند.
• استفاده از زبان اشاره : یادگیری و استفاده از زبان اشاره به ویژه زبان اشاره کودکانه می تواند به برقراری ارتباط با کودک کم شنوا کمک کند به ویژه در مراحل اولیه زندگی قبل از اینکه کودک بتواند به طور کامل از سمعک استفاده کند و زبان گفتاری را فرا بگیرد.
• بازی و فعالیت های شنوایی : بازی ها و فعالیت های شنوایی می توانند به کودک در تقویت مهارت های شنیداری و تشخیص صداها کمک کنند. بازی هایی مانند نام بردن صداهای مختلف تشخیص جهت صدا و دنبال کردن دستورالعمل های ساده شفاهی می توانند مفید باشند.
• تشویق به گفتار و زبان : با کودک خود زیاد صحبت کنید برای او کتاب بخوانید و به سوالاتش پاسخ دهید. او را تشویق کنید تا صحبت کند و از تلاش هایش برای برقراری ارتباط قدردانی کنید. از اشتباهات گفتاری کودک نگران نشوید بلکه آن ها را به عنوان فرصتی برای یادگیری در نظر بگیرید.
• ایجاد محیط یادگیری بصری : استفاده از تصاویر نمودارها و سایر وسایل کمک بصری می تواند به کودک کم شنوا در یادگیری مفاهیم جدید کمک کند. مطالب آموزشی را به صورت بصری جذاب و قابل فهم ارائه دهید.
• همکاری با مدرسه و متخصصان : با مدرسه کودک و متخصصان شنوایی سنجی گفتاردرمان و سایر متخصصان مرتبط همکاری نزدیک داشته باشید. اطلاعات و تجربیات خود را با آن ها به اشتراک بگذارید و از راهنمایی ها و حمایت های آن ها بهره مند شوید.
• حمایت عاطفی : کودکان کم شنوا ممکن است با چالش های عاطفی و اجتماعی روبرو شوند. به کودک خود عشق و حمایت بی قید و شرط نشان دهید. به احساسات و نگرانی های او گوش دهید و به او کمک کنید تا اعتماد به نفس خود را تقویت کند. او را تشویق کنید تا با سایر کودکان کم شنوا ارتباط برقرار کند و از تجربیات آن ها بیاموزد.

با اتخاذ این راهکارهای حمایتی در منزل والدین می توانند نقش موثری در توانبخشی شنوایی کودکان کم شنوا ایفا کنند و به آن ها کمک کنند تا به پتانسیل کامل خود دست یابند.

نتیجه گیری : شنوایی ارزشمند فرزندتان را جدی بگیرید

کم شنوایی در کودکان یک مسئله جدی است که می تواند تاثیرات عمیقی بر رشد و تکامل آن ها داشته باشد. تشخیص زودهنگام و مداخله به موقع از جمله استفاده از سمعک در صورت نیاز می تواند مسیر زندگی این کودکان را به طور چشمگیری بهبود بخشد. سمعک یک ابزار توانبخشی قدرتمند است که به کودکان کم شنوا امکان می دهد تا صداها را بشنوند زبان را فرا بگیرند در تعاملات اجتماعی شرکت کنند و از زندگی با کیفیت تری برخوردار شوند. والدین و مراقبین نقش کلیدی در شناسایی علائم کم شنوایی پیگیری تشخیص و درمان و ایجاد محیط حمایتی در منزل دارند. با افزایش آگاهی و اقدام به موقع می توانیم به کودکان کم شنوا کمک کنیم تا به پتانسیل کامل خود دست یابند و زندگی شاد و موفقی داشته باشند. شنوایی فرزند شما ارزشمند است آن را جدی بگیرید.

پرسش های متداول

۱. آیا کم شنوایی خفیف در کودکان نیاز به سمعک دارد؟

بله حتی کم شنوایی خفیف نیز می تواند بر رشد زبانی و یادگیری کودکان تاثیر بگذارد. کودکان با کم شنوایی خفیف ممکن است در شنیدن صداهای آرام و گفتار در محیط های پر سر و صدا مشکل داشته باشند. در بسیاری از موارد سمعک می تواند به کودکان با کم شنوایی خفیف کمک کند تا شنوایی بهتری داشته باشند و از عواقب منفی کم شنوایی جلوگیری شود. تصمیم گیری در مورد نیاز به سمعک برای کم شنوایی خفیف باید توسط متخصص شنوایی سنجی و با در نظر گرفتن نیازهای فردی کودک انجام شود.

۲. از چه سنی می توان از سمعک برای کودکان استفاده کرد؟

استفاده از سمعک برای کودکان می تواند از بدو تولد آغاز شود. در واقع هرچه زودتر سمعک برای کودک کم شنوا تجویز شود نتایج توانبخشی شنوایی بهتر خواهد بود. برنامه های غربالگری شنوایی نوزادان به منظور شناسایی کم شنوایی در بدو تولد و شروع مداخله زودهنگام طراحی شده اند. کودکان خردسال به خوبی به سمعک پاسخ می دهند و استفاده از سمعک در سنین پایین می تواند به رشد طبیعی تر زبانی و شناختی آن ها کمک کند.

۳. آیا استفاده از سمعک برای کودکان عوارض دارد؟

استفاده از سمعک به طور کلی برای کودکان بی خطر است. با این حال برخی از کودکان ممکن است در ابتدا به سمعک عادت نکنند و احساس ناراحتی کنند. این ناراحتی معمولاً موقتی است و با گذشت زمان و تنظیم مناسب سمعک برطرف می شود. در موارد نادر استفاده از سمعک ممکن است منجر به عفونت گوش خارجی شود. رعایت بهداشت گوش و تمیز نگه داشتن قالب گوش می تواند خطر عفونت را کاهش دهد. مهم است که والدین به طور منظم به متخصص شنوایی سنجی مراجعه کنند تا سمعک کودک را به طور مرتب بررسی و تنظیم کند و در صورت بروز هرگونه مشکل آن را برطرف نماید.

در صورت مشاهده هرگونه علامت کم شنوایی در فرزندتان در اسرع وقت به پزشک متخصص گوش حلق و بینی یا متخصص شنوایی سنجی مراجعه کنید.